Go Dira Temothuo ya Hlapi ya Katse

©Marinda Louw

Temothuo ya hlapi ya katse ka Aforika Borwa e na le bokgoni bjo bo kgopara, eupša balemirui ba bampša ba temothuo ya tša meetseng ba swanetše go ba le peakanyo ye botse ya papatšo pele ga ge ba thoma go šoma.

Ditshepedišo tša Temothuo ya Hlapi ya Katse

Ka baka la bokgoni bja tšona bja go šomiša moya wa thwii bjalo ka mothopo wa tšona wa oksitšene, gammogo le tumelelo ya tšona ya boleng bja meetse bjo bo fokolago bjo bo tla gatelelago mehuta ya dihlapi hlapi, hlapi ya katse e ka lemaruiwa ka boimeng bja godimo. Mohuta o wa sephedi ka wa mafelong a borutho ka tlhago gomme e ka kgona go gola ka maleba meetseng a themperetšha ya 28°C. Ka fase ga maemo a borutho di a lemaruiwa bo ka ditankeng tša khonkhoriti gomme meetse a tlošwa ka meetse mampša letšatši le letšatši go hlokomela boleng bja meetse.

Ka maemong a boso a dithempheretšha, tša go swana le Yuropa le Aforika Borwa, hlapi ya katse di swarwa ka gare ga ntlotaleng ya thanele goba ka lefelong la bobolokelo, le go hlokomela tšweletša pele thempheretšha ka tsela ya phišo ka dipompo tša mohlagase goba dibeša. Meetse a dirwa leboo go tšwela pele magareng ga ditanka le mehlotlo ye maatla ya tlhago go tloša le go fetoša masepa a dihlapi go ya ka dibopego tše sego kotsi. Ditshepedišo tše tša leboo la temothuo ya tša meetse (RAS) tše di hlamilwego gabotse di kgona go tšweletša tone e tee ya dihlapi ka 30 m 2 ka kgwedi!

Tšhomišo ya matangwana a meetse a matala ka temothuong ya hlapi ya katse ga se ya maleba temothuong ya ka Aforika Borwa bjalo ka maemo a boso a tonya kudu go gola ga maleba ngwaga ka moka. Lefelong le lengwe le le lengwe le le moo la tikologo yeo thempheretšha e laolwago e ka hlomiwa gomme e ka lokela tšweletšo ya hlapi ya katse.
Taolo ya themphereitšha, boleng bjo bo botse bja meetse, furu ye botse le taolo ye botse ke dintlha tše bohlokwa tša bolemirui bja hlapi ya katse. Gape go bohlokwa go lemoga gore go ba le kabo ya ka mehla ya mohlagase e a nyakega ka ge hlapi ya katse e ka se kgone go lemaruwa ka katlego ka ntle le ge mohlagase o le gona.

Dikgato tša Go Gola tša Hlapi ya Katse

©Leslie Ter Morshuizen

Ka ntle le go ba hlapi ye e tiilego kudu go lemarua ka yona, ka go makatša dihlapi tša katse di huetšega gabonolo ka dikgatong tša go phaphaša.
Bophelo ka bobolokelong bo thoma ka go phaphaša moo dihlapi tša dikatse tše kgolo di a radiwa go tšweletša mae a tšona le peu ya bonna. Go tloga fao tše di a kopanywa ke molaodi wa phaphašo gomme tša bewa ka ditankeng go phaphaša.
Mae a hlapi ya katse a huetšwa ke seetša, ditanka di a khupetšwa ka lešela la moriti goba dipapetla tša polastiki tše di fifetšego go swara mae le tša go gadika, baana ba dihlapi, ka mabone a fifetšego.

Hlapi ya katse e dira se sengwe le se sengwe ka lebelo gomme phaphašo ga se ye e tlogetšwego; mae a tla phaphaša diiri tše 24 morago ga go beela mae ka meetseng. Ya go gadika e šomiša masakana a mothobe wa lee diiri tše ka bago 48 pele ga ge o thoma go fepa ka ntle la mathomo. Mo lebakeng le, ya go gadika e tla fepwa motswako wa difuru tša tlhago le ya maitirelo, go iša kgolong ya lebelo kudu.
Ka lebaka la gore dihlapi tša katse ke phoofolo ya go ja nama di swanetše go hlaolwa beke ye nngwe le ye nngwe go netefatša gore tanka ye nngwe le ye nngwe e na le bogolo bja go swana fela bja hlapi, go sego bjalo hlapi ye kgolwane e tla ja baratho ba yona ba ba nnyane.

Kgolo ya ka bobolokelong ke ya lebelo ka hlapi ya katse e fihlelela kilogramo e tee mo dikgweding tše tshela ka morago ga phaphašo le dikilogramo tše pedi ka bogolo bja dikgwedi tše seswai. Go hlohleletša kgolo ye ya lebelo di fepwa phepo ya boleng bja godimo. Furu ye e bonagala bjalo ka dithorwana tša mpša tše di nago le soya, lehea, korong, dijo tša diphoofolo (madi, marapo, diruiwa tša maphego, bjalo bjalo) le motswako pele wa bithamine-minerale. Madimabe ke gore go na le difeme tše pedi fela ka Aforika Borwa tše di tšweletšago furu ya hlapi ya katse le ditshenyegelo tša furu di ka ba le theko ya godimo, ya go dira 2/3s ya palomoka ya ditefelo tša go sala morago.

Papatšo ya Hlapi ya Katse

Le ge e le gore kgato ya go phaphaša ke ya bothata, lepheko le legolo kudu la molemirui wa hlapi ya katse go putla ke papatšo ye e atlegilego ya dihlapi ge di šetše fihleletše boima bja go bunwa. Ka RAS o ka buna letšatši ka letšatši, beke le beke goba kgwedi ka kgwedi ka ge tšweletšo e tšwela pele. Dihlapi tša katse ka tlwaelo di rekišwa ka mebarakeng ya ka sekhutlwaneng ka 1 kg fela. Hlapi ya katse e ka dirwa fillete ya mebaraka ye e ka sekhutlwaneng fela a bonwa e le ya theko ya godimo ka mebarakeng ya kakaretšo.

Ka gare ga Borwa bja Aforika, go lokile, mokgopa wo bonolo wa hlapi ya katse ga e šwe e fihlelele botumo bjo e bo swanetšeng. Ka Bogareng le Bodikela bja Aforika, mehuta ye ya diphedi e tumile kudu ka ditone tše di fetago tše 250 000 ka ngwaga tše di lemaruang ka Cameroon, Nigeria le Democratic Republic of the Congo.
Se se bontšha se tumile ka Aforika Borwa, le ge go le bjalo, ke ditšweletšwa tša hlapi ya katse ša boleng bjo bo tlatšeleditšwego go swana le disosetše, pâté le di-pattie gammogo le difillete tša hlapi ya katse yeo e dirilwego ka moši. Go letetšwe gore, ka ge ba badiriši ba lemoga mehola ya tša maphelo le boapei mehola bja go ja hlapi ya katse, nyakego ya mehuta ye ya diphedi e tla gola ka mo nageng.

Translated by Lawrence Ndou