Ndi nga Mini Transpiration iya Ndeme?
Transpiration ndi tshone tshithu tshihulwane tsha u kona u tshimbidza madi nga ngomu kha tshimela. Musi madi atshi khou bva kha matari, madi aya kona u kokodziwa ubva kha mavu, hu tshi khou tshimbidziwa na dzi pfushi dzi tshi khou dzhena kha tshimela, zwi tshi khou dzhena kha dzi cell dza tshimela hu tshi khou itelwa muya. Muya ndi yone ndila ine tshimela tsha wana hone maanda a duvha, madi na muya u fana na photosynthesis carbon dioxide uri i kone u sika energy yayo na glucose, nga heyo ndila hu vha hu tshi khou sikiwa na oxygen.Tsha vhuvhili, transpirationa iya todea uri tshimela tshi kone u rothola, zwine zwa fana na musi muthu atshi khou bva mabiko musi hu tshi khou fhisa.
Tsha u fhedzisa, transpiration iya todea uri i kone u langa mutsiko wa madi nga ngomu ha dzi cell dza tshimela. Mutsiko hoyu wa madi u vhidziwa upfi turgor pressure. I ita uri dzi cell dzi dzule dzina maanda uri dzi kone u tika tshimela.
Transpiration i Itea nga Ndila de?
Madi na pfushi zwi iswa nntha nga midzi zwa kona u tshimbidzwa u mona na tshimela. Ri tshi khou sedza tshikhala tsha dzi intercellular, tshikhala tshine tsha vha vhukati ha dzi celle dza tshimela, madi aya shanduka avha tshiludi aya kha gas uri akone u sika water vapour. Hei water vapour iya shavha ubva kha tshimela nga stomata, u vulea hutuku kha matari a tshimela-hune ha tounga mabuli a mabiko kha lukanda lwa muthu. U hula ha stomata ndi zwone zwine zwa langa u xelelwa ha u thaba.Kha madi matuku ane avha a vha o dzhiwa a iswa kha midzi, aya shumiswa nga ngomu ha tshimela. Manwe othe a xela nga kha transpiration.
Zwithu zwine zwa Tutuwedza Transpiration
Transpiration i vha yo do tika nga mutsho, muya, nau fhambana ha water vapour nga ngomu na nga nnda ha tshimela.Zwithu zwitevhelaho nazwo zwi ya kona u kwama tshiimo tsha transpiration:
Nyimelo ya mutsho. Zwithu zwa Climatological u fana na air temperature, air humidity na muya. Sa tsumbo musi huna muya une wa vha uri wo oma, transpiration iya tavhanya u fhira maduvha ane ha vha ho fhola ho thaba.
Mavu. Zwithu zwine zwa nga zwo faraho mavu na madi: musi mavu a fhasisa, na madi ane avha atshi khou tsa aya vha fhasi ane avha atshi khou ya kha tshimela. Kha mavu ane avha uri ndi a vumba, hu ya vha a milindi mituku vhukati ha mutavha, na mavu a saline, na hune ha vha ho dalesa muno, na tshikalo tsha transpiration tshi ya vha tshi fhasi.
Zwimela. Tshikalo tshaTranspiration tshi ya tutuwedziwa na nga lushaka lwa tshimela musi tshi tshi khou hula. Xerophytic, iya kondelela gomelelo, zwimela zwi fhungudza transpiration, nga u kona u vula stomata vhusiku. Kanzhi zwimela hezwi zwi ya vha zwi na mavhudzi kha matari hu tshi khou itela u fhungudza zwine zwa vha zwi tshi khou itwa nga duvha na muya.
Zwinwe zwimela zwi ya kona u vala stomata arali huna mutsiko muhulwane wa madi.
Malwadze a zwimela. U sina kha midzi zwi ya fhungudza u kona u dzhia ha midzi, madi zwine zwa fhedza zwi tshi khou kona u fhungudza tshikalo tsha transpiration.
Tsireledzo. Zwimela zwine zwa vha zwi fhasi ha nethe zwi vhonadza khwine. Hezwi zwi vha zwi tshi khou itwa nga mulandu wa uri zwo tsireledzea kha muya na duvha na u dala ha humidity fhasi ha dzi nethe.
Ndila ya u Kala Transpiration?
Tshikalo tsha transpiration tshi nga kona u kaliwa hu tshi khou shumiswa zwithu zwine zwa vha uri zwo fhambana:Ndila ya sialala ndi ya u kona u kala phambano vhukati ha madi kha midzi ya tshimela nga zwishumiswa zwine zwa nga tensiometers, resistance blocks na neutron probes. Tshikalo tshaTranspiration tshi nga kona u kaliwa nga u kona u nwala fhasi u shanduka ha tshileme kha lysimeters na mavu ane avha o valiwa uri hu kone u fhungudzea soil evaporation.
Hu divha na dzi ndila nntswa dzine dza vha uri dzo no waniwa hu katelwa probes dzine dza vha dzo vhewa lwa tshothe kha mavu, zwi tshi khou tanganiswa nga radio kana thingo thendeleki, kha dzi computer ha dovha ha vha na dzi infra-red measurement na satellite imagery.
Uri u kone u kala transpiration kha miri, sa tsumbo, zwi tou fana na u kona u kala sap flow kha tiraka ngau kona u vhona phambano kha diameter kana nga u kona u vhea zwithu zwa u kona u kala nga ngomu kha muri.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe