Dzina ḽa tshisaitsi: Allium Porrum
Dzina ḽo ḓoweleyaho: Leek
U ṱalusa Tshimela
Leeks ndi tshipiḓa tsha muṱa wa nyala, dzina zwithu zwinzhi khadzo zwine zwa nga zwa nyala, ndi tshimela tshine tsha konḓisa kha u ṱhogemela tsha kona u rengiswa zwavhuḓi. Dzi bva vhukati ha Asia nga murahu dza kona u pfulutshela kha ḽa Europe he ya ḓo ṱavhiwa nga vhunzhi ya vho kona u phaḓalala na shango ḽoṱhe. Leek dzina zwine zwa dzi thusa u fhira nyala ngauri ahuna tsinde ḽine ḽa fanela u sikiwa zwine zwa amba uri unga dzi ṱavha wa ṱavhanya wa dzi kaṋa na musi dzi tshi kha ḓi vha ṱhukhu.Mushumo
Tshipiḓa tsha leek tshine tsha vha tshone tshine tsha funeswa ndi tsinde ḽitshena. Musi tshimela tshi tshikhou hula, hezwi zwi vha zwo tou dzula zwiṱuku fhasi ha mavu hune maṱari ahone avha o ṱumana hone. Sa musi maṱari ono hulaho atshi khou ḓo hula atshi ya phanḓa, aya khwaṱha asi tsha tou ḓifha zwavhuḓi. Dzine dza kha ḓi vha ṱhukhu dzi nga ḽiwa dzoṱhe sa vhunga maṱari atshi kha ḓi vha matete. Unga i vhilisa, kana wa i gotsha wa iḽa yo tou ralo kana yo ṱangana na minwe miroho. Dzina mutakalo vhukuma ndi hone hune ha bva vitamin A,C.E.K na calcium..Zwine mavu aṱoḓa Zwone na u Lugisela
Dzi ṱavhiwa dza hula zwavhuḓi kha mavu ane avha uri ndi masekene ane avha uri o limiwa zwavhuḓi ane avha uri onyoriwa o ḓala pfushi. Mavu ono hwasa o ḓala muṱavha anga si tende sa vhunga ngauri ṱhongwana dza muṱavha dzi nga dzhena nga tshithu tshi tshavha uri tshi khou tea u hula zwa ita uri zwi si tsha hula zwone. Na mavu ane avha uri ndi a vumba na one a fanela litshiwa sa vhunga a tshiita zwithu zwithihi.Tshithu tsha u thoma u saathu ṱavha ndi u dzhia mavu maṱuku kha vhupo vhune ha khou tea u ṱavhelwa khavho wa ya wa a ṱolisa nga vhaḓivhi. Musi dzi ndingo dza hone dzi tshi vhuya dzi ḓo sumbedza uri mavu a khou ṱoḓa pH ya hani na dzinwe pfushi na zwinwe vho zwine wa nga ita uri tshimela tshi vhe na mutakalo.
pH ya mavu i fanela uvha vhukati ha 6.5 na 7 arali mavu ana acid nnzhi kana PH ya fhasi. Lime ine ya tendelwa iya limelwa kha mavu uri pH i kone u gonya. Hezwi zwi fanela u itwa vhege dza malo hu saathu ṱavhiwa hezwi zwithusa na kha zwimela zwo fhiraho na zwimela zwine zwa vha zwo ṱavhelwa u tika tshimela tshihulwane. Ho sala vhege nṋa uri hu ṱavhiwe hu fanela u shelwa dzi Boron, Zinc na Manganese na manyoro u engedza na u shuma kha mavu a nṱha a 400 mm. Wa tevhela nga dzembe wa limela zwoṱhe u swikela mavu a nṱha atshi vha o lugela. Nga vhege ya u fhedzisa hu saathu ṱavhiwa zwiraba, unga kona u shela manyoro wa shumisa dzembe kha mavu a nnṱha a 20 cm. Hezwi zwithu zwi nga thusa na u pandela tsheṋe ine ya nga vha yo no thoma u mela, unga sheledza zwiṱuku u saathu ṱavha.
Arali u tshi khou tou ṱavha khathihi u fanela u lima u saathu ṱavha uri hu bve tsheṋe na u lugisela ha u ṱavhela wa kona u sheledza nga murahu ha musi ho no ṱavhiwa mbeu.