Ulikisi Jikelele

© Louise Brodie
Igama lesayensi: Allium Porrum
Igama elivamile: Ulikisi

Incazelo Yesitshalo

Ama-leeks ayingxenye yomndeni ofana no-anyanisi kanti ngenkathi ehlanganyela ngemikhuba efanayo yokukhiqiza njengo-anyanisi, iyisitshalo esivumayo ukubhekana nokuhweba ngokuphumelelayo. AmaLeek avela enkabeni ye-Asia futhi kamuva athuthela entshonalanga eYurophu lapho ukuthandwa kwabo njengemifino kwanda futhi kwasakazeka kuwo wonke umhlaba. Ama-leeks anenzuzo ngaphezu kwe-anyanisi ukuthi ayikho ibhola noma i-bulb okumelwe ifake noma ivuthwe ngakho-ke amahlumela angavuna futhi adliwe kusukela ekuqaleni komjikelezo wabo wokukhula.

Ukusetshenziswa

Ingxenye yalikisi engxenyeni ethandekayo yesitshalo yi-stem emhlophe noma i-shank. Lapho lesi sitshalo sikhula, lokhu kuvele ngaphansi komhlabathi lapho amaqabunga amahlumela ahlanganiswa khona. Njengoba zivuthwa amaqabunga, ziba nzima futhi zingathandeki. Amathole amancane amancane angadliwa ngokuphelele njengoba amaqabunga esesithambile futhi esiphundu.
I-leek iyabiliswa, igwetshiwe noma iyomisiwe futhi isetshenziswe yedwa noma iminye imifino noma amaprotheni. Amathole amancane amathenda angadliwa futhi ayiluhlaza kuma saladi. Ama-leeks aphilile futhi anemthombo omuhle we-vitamin A, C, E, K ne-calcium.

Izidingo Zomhlabathi Nokulungiselela

Ama-leeks atshalwa kakhulu ngempumelelo emhlabathini owenziwe nge-textured loam odla kahle futhi ocebile ngezinto eziphilayo kanye nezakhi. Umhlabathi onesihlabathi onesihlabathi awufanelekile njengoba izitshalo zehlabathi zingabanjwa emagqabeni aphezu emhlophe ngaphansi komhlaba ukuze zenzeke kancane futhi zithengiswe kancane. Futhi, inhlabathi enobumba obuningi.
Isinyathelo sokuqala lapho sitshala ukutshala noma yisiphi isitshalo ukuthi uthathe isampula yomhlabathi omele indawo okufanele ihlakulelwe futhi ihlaziywe yi-laboratory ehloniphekile yokuhlola inhlabathi. Lapho imiphumela ye-sampuli yenhlabathi itholakele izokhombisa ukuthi yini edingekayo ngesimo se-lime ye-pH nezinye izakhi kanye nokulandelela izakhi ezizodingeka ukwenza isivuno siphumelele.
I-pH yenhlabathi kufanele ibe phakathi kuka-6.5 no-7 futhi uma inhlabathi ingacacile kakhulu noma ingaphansi kwe-6 pH, inani elidingekayo le-lime lingasakazwa futhi lihlonywe enhlabathini ukuze liphakame i-pH yenhlabathi. Lokhu kufanele kwenziwe okungenani amasonto ayisishiyagalombili ngaphambi kokutshala.
Le nqubo yokulima iphinde ihlanganise nezinsalela ezedlule zezitshalo kanye nanoma yiziphi izitshalo ezikuhlaza okwakungatshalwa. Amasonto amane ngaphambi kokutshala zifaka izidingo zezinto ezifana ne-Boron, i-Zinc ne-Manganese kanye nanoma yikuphi umquba owengeziwe noma umquba osebenzayo futhi usebenze lokhu enhlabathini engaphezulu kuka-400 mm.
Landela nge-disc harrow ukuze uqhubeke ugaye futhi uphinde ufike phezulu ukuze ulungise indawo ehlanzekile, yezinga lokutshala. Ngeviki lokugcina ngaphambi kokutshala izithombo, sebenzisa umquba wokutshala ngaphambi kokutshala futhi udilize lokhu enhlabathini engaphezulu kuka-20 cm ukulungiselela ukutshala. Lo mlimi wokugcina uzosusa nanoma yikuphi ukhula okungenzeka luqale ukukhula. Ukuphuza kancane endaweni ngaphambi kokutshala izithombo.
Ukuze imbewu ecacile ibuye ihlume indawo yezitshalo ngesonto lokugcina ngaphambi kokutshala ukucima ukhula futhi ulungiselele imbewu kodwa ngaphandle kokutshala umanyolo ngaphambi kokutshala kanye nokuhlwanyela imbewu emhlabathini owomile futhi uchele kancane emva kokutshala imbewu.

Isimo Sezulu

Ama-leeks isitshalo sezulu esihle futhi sikhule kahle ebangeni lokushisa elivela ku-12°C kuya ku-25°C. Akufanelekile ukukhula emazingeni okushisa aphezulu kunalokhu. Uma izinga lokushisa lidlula lokhu, amahlumela azovuthwa futhi azinzima ngokushesha, okwenza angakufanele ukuvuna.
Ama-leeks ayenqabile iqhwa kodwa isimo sezulu esibandayo sizokhula kancane futhi sithinte ukukhiqizwa kanye nekhwalithi ye-leek.

Izinhlobo

Esikhathini esidlule, izinhlobo ezimbalwa kuphela eziyinhloko zama-leek zenziwa ngokuhweba. Muva nje kunezinhlobo eziningi ezintsha ezihlanganisa izinhlobo ezintsha ze-hybrid ezikhula ngokushesha futhi zinamandla futhi lezi zishintsha izinhlobo zendabuko.
Kunezinhlobo ezingaphezu kwezingu-100 futhi indlela engcono kakhulu yokunquma ukuthi yini ongayitshala ukuthi ufune iseluleko se-extension officer kanye nomthengisi wembewu ngezinhlobonhlobo ezingcono kakhulu zezimo ezithile ezikhulayo. Kubalulekile futhi ukuthola izeluleko ezihlobene nemakethe ezivela kumthengi womkhiqizo.
Ezinye izinhlobo ezidumile: ziyi-American Flag, i-Armore, i-Atal F1, i-Giant yaseBulgaria, i-Carentan, i-Dawn Giant, i-Giant yase-Italy ne-Musselburg.

Translated by Nsika Khoza