Leina La go tlwaelega: Leek
Tlhalošo ya Sebjalo
Leeks ke karolo ya lapa la dieie, ka ge di abelana ditšweletšo tše dingwe tša go swana le dieie, ke dibjalo tše bokoa go hlokomela le go bapatša. Leeks e hlolegile ka bogareng bja Asia ka morago e be e ya bodikela bja Yuropa fao tumo ya yona bjalo ka merogo e ilego ya gola le go phatlalela mo lefaseng. Leeks di na le mohola go feta dieie ka gore leeks ga di na kgwele goba medu ye e swanetšego go bopega goba go butšwa le ka fao leeks e ka bunwa le go šomišwa mo mathomong a nako ya yona ya go gola.Šomišo
Karolo ya sebjalo sa leek ye ratagago ke thito ye šweu goba kutu. Ge sebjalo se gola, se se hwetšagala ka fase ga bokagodimo bja mmu fao matlakala a leek a phuthetšwe ka ngata ya rolo ya tiilego ya lehlare le boleta. Ge di gola matlakala a gola, a thoma go tia gomme a ba boima go lewa.Leeks tše nnyane di ka lewa ka botlalo ka ge matlakala a sa le boleta le tatso e sa le bose. Leek e ka bedišwa, e ka fufutšwa goba e ka gadikwa e be e lewa e le tee goba mmogo le merogo ye mengwe goba diproteine. Leeks tše nnyane di ka jewa e le tše tala ka gare ga salate. Leeks di na le mothopo wo mobotse wa vitamine ya A, C, E, K le kalasiamo.
Dinyakwa tša Mmu le go Apea
Leeks di godišwa ka katlego ka gare ga mmu wa seloko sa ka magereng le mmu wo gamollogilego gabotse wa go ba le manyoro le phepo tša godimo. Mabu wa sehlaba wo bogale ga wa loka ka ge thorwane ya mabu wa sehlaba o ka tanya go matlakala a ka fase ga mmu a mašweu gomme se se ka dira gore a sa ba le tatso e bose ebile a sa atlego mo marakeng.Le mmu wo fifetšego wo boima wa letsopa le seloko o na le go tlogela sepatso mo dithito tše šweu tša leek ka fao e swanetše go efogwa. Kgato ya mathomo ge o bjala dibjalo ke go tšea dišupommu sa lefelo leo le swanetše go bjalwa gore le sekasekwe ka go dira diteko tša mmu mo laporotoring. Ge diphetho tša phetleko ya dišupommu di amogelwa di tla bontšha dilo tše nyakegago ka tsela ya kalaka ya pH le dilo tše dingwe tša phepo le lota mohlala tše nyakegago go dira gore dibjalo di atlege
pH ya mmu e swanetše go ba magareng ga 6.5 le 7 gomme ge e le gore mmu o na le esiti e ntši goba ka fase ga 6 pH, palo ya kalaka ye nyakegago ka dirwa le go bjala mmung go godiša pH ya mmu. Se se swanetše go dirwa ka dibeke tše seswai pele ga pšalo. Tshepedišo ya go lema e akaretša gape le mašaledi a dibjalo le dibjalo tše di šireletšago mmu tše tala tšeo di bjetšwego. Dibeke tše nne pele ga pšalo oketša dinyakwa tša go swana like Boron, Zinc le Manganese le tlaleletšo ya mmutele goba manyoro e be o di šomiša ka godimo ga mmu wa 400 mm.
Latela ka diski ya go lema go tšwetša pele go ripa mmu wa godimo le go hlama lefelo la maemo a go hlweka, go lekana la go bjala. Ka beke ya mafelelo pele ga pšalo ya dibjalwana, gaša monontšha wa pele e be o šomiša diski ya go lema ka godimo gam mu wa 20 cm go lokišetša pšalo. Nako ya mafelelo ya go lema e tla fediša mengwang efe goba efe yeo e thomile go mela. Nošetša lefelo gannyane pele ga pšalo ya dibjalo tše nanana.
Ka mokgwa wa go bjala dipeu mo mmung o swanetše go šomiša sekotlelopulugu mo lefelong la sebjalo ka beke ya mafelelo pele ga pšalo go laola mengwang le go beakanya mepete ya dipeu eupša ka ntle le monontšha wa pele ga pšalo gomme e be o bjala dipeu mo mmung wo o omilego e be o nošetša gannyane ka morago ga go bjala dipeu.
Boso
Leeks ke dibjalo tša go rata boso bjo fodilego gomme di gola gabotse ka themperetšha ya go tloga go 12°C go 25°C. Ga di a swanela go gola ka gare ga dithempheretšha tša godimo go feta fa. Ge themperetšha e fete mo, leeks di tla gola le go thatafala ka bjako, gomme di ba boima go bunwa. Leeka di kgona go lwantšhago tšhwane eupša boso bja go tonya kudu bo ka fokotša kgolo le go huetša tšweletšo le boleng bja leek.Mehuta
Mo nakong ye e fetilego, go be go na le mehuta ye mmalwa fela ya leek ye tšweleditšwego ka mabenkeleng. Malobanyana go na le mehutahuta ye mefsa go akaretšwa ya lepastere ye mpsha ya go gola ka lebelo le le tiilego gomme e tloša mehuta ya setšo.Go na le mehuta ye 100 gomme tsela ye kaone ya go tšea sephetho sa gore o bjale mohuta ofe, ke go nyaka keletšo ya balemiši kgwebo ya peu go hwetša mohuta wo kaone wo loketšego maemo a itšego. Go feta fao go bohlokwa kudu go hwetša keletšo ya mmaraka go moreki wa setšweletšwa.
Mehuta ye mengwe ye tumilego ke: American Flag, Armore, Atal F1, Bulgarian Giant, Carentan, Dawn Giant, Italian Giant le Musselburg.
Translated by Lebogang Sewela