Mavu zwi vha zwi tshi fhira zwithu zwine zwa vha zwo tou kwashekanya zwa tombo. Mavu ndi tshivhumbeo tshine tsha tou vha haya kha zwimela nga maanda kha midzi na dzi microorganisms. Ndi hone kha laboratory ya mishonga na zwa biology na u tutuwedziwa nga mupo zwine zwa fhedza zwi tshi khou tutuwedza mutakalo wa tshimela na u hula.
Microorganisms - bacteria, fungi na protozoa - kha mavu zwi na mushumo muhulwane kha uri tshimela tshi kone u hula. Adzi tou shuma u bvisa acid zwine zwa fhedza zwi tshi khou ita uri mineral dzivhe hone sa zwiliwa zwa zwimela fhedzi dzi dovvha hafhu dza shuma sa nitrogen fixation, u kwashekanya zwithu zwa u nyora na zwithu zwa pfushi.
Kha zwithu zwinzhi zwine zwa shuma zwa u lima, vha vha vho di sendeka nga u fha mavu dzi microbe, u fhirisa ufha tshimela zwiliwa.
Ndi Mini Microorganisms
Microorganisms, sa zwithu zwa u tou thoma zwa vhutshilo kha shango, zwiita uri vhutshilo vhuleluwe nga u bveledza muya na hone dza dovha dza thusa kha zwithu zwinzhi.
Microorganisms dzi ya khethekanyiwa dza bva zwigwada zwiraru: parasites, saprophytes, na symbiotic microorganisms. Parasites dzi vha dzi tshi khou la zwimela zwine zwa tshila na zwifuwo ya dovha ya vhanga malwadze na u sina.
Saprophytes zwimela zwine zwa vha uri zwo fa zwo no sina zwi ya kona u bvisa pfushi zwa kona u sika humus. Dzine dza vhonala dzi microorganisms dzi dzula kha zwimela zwine dza vha dzi tshi khou vhuyeliwa. Inwe tsumbo i vha i tshi khou vhonala kha dzi node kha legume u fana na dzi clover. Hezwi zwithu zwi ya kona u lugisa nitrogen dzi ya kona u sika fhethu hune tshimela tsha nga kona ula hone.
Ndila Ine Dzi Microorganisms Dza Shuma Ngayo
Dzi microbe dzi shuma nga ndila ine ya nga ya kulele. Ndila ya hone ya zwiliwa, hu vha hu nga ndila hei ine mvelelo dza zwiliwa dzi ita uri hu kone u tutuwedziwa tshiko tsha zwine zwa khou tevhela. Nga u pfufhifhadza. Dzi, microorganisms dzi vha dzo disendeka kha dzone dzine kha u kona u bveledza zwiliwa.
Zwi thoma nga zwithu zwine zwa vha uri zwo oma u fana na matari ane avhidziwa upfi ‘detritus’ na vhali vhao vhane vha vhidziwa upfi ‘detrivores’. Detrivores ivha yo kateliwa woodlice, earthworms na beetles, i tshi khou thusiwa nga fungi na bacteria. Vhanwe vhane vha tevhela ndi dzi nematodes, snails, slug, aphids na dzi flies. Algae dzi dzula nga nntha ha leyara ya nntha ya mavu hune dza do kona u wana hone duvha. Dzi Algae ndi dza ndeme vhukuma ngauri dzi ya kona u lugisa nitrogen ya kha mavu.
Fungi ine ya vha uri i kha mavu iya hula dzi masses dza tshinwe tshivhumbeo tshine tsha vhidziwa upfi mycelium. Hei mycelium iya kona u dzhia dzi Fungi, ya tsireledza midzi kha zwikhokhonono na dzi pathogens na dzi colonise kha midzi ya tshimela u thusa tshimela uri tshi kone u dzhia pfushi ine ya nga phosphorus kha mavu.; fungi ndi zwone zwithu zwa ndeme zwa u sinisa carbon na wood chips. Aspergillus na Penicillium ndi tsumbo dza fungi ya u sinisa. Dzi ya kona u bveledza zwithu zwa antimicrobial na u fhungudza Amino Acid, ine ya kona u sika zwithu zwa u kona u fhata kha protein.
Huna yeast kha mavu ine ya vha i tshi khou bveledza dzi hormone na enzyme zwine zwa vha zwi tshi khou todea kha u khethekanyiwacha dzi cell na u hula ha midzi. Yeast iya kona u sika dzi ctinomycetes na zwitshili zwa lactic acid.
Actinomycetes ndi zwitshili zwa filament-forming, ndi zwone zwine zwa kona u sinisa matanda ane a vha uri o khwatha na dzi molecule kha mavu ane avha uri o tshikafhaliswa nau thusa kha u thomiwa ha humus. Ndi dzone dzine dza ita uri u kone upfa munukho wa mavu.
Zwitshili kha mavu kanzhi zwi ya kona u sika mass ine ya vha khulwane, na hone dzi ya kona hafhu na u ita sulphur na nitrogen uri dzi vhe hone. Zwitshili zwa lactic acid zwi ya kona u bveledza organic acid ine ya kona u thusa kha dzi pathogen u fana na Fusarium na nematodes.
Ndila Dza U Engedza Soil Microbes
Dzi ngudo dzo sumbedza mavu manzhi kana u dala ha dzi microbe kha zwithu zwa u nyora u fhira kha u lima zwa fhethu hune ha vha uri ho tsireledzea. Dzi soil microbe dzi vha dzi tshi khou tutwedziwa nga zwa u lima zwine zwa nga u sa vha na tillage, u tavhiwa ha zwimela zwa u tika tshimela tshihulwane na u shandukiswa ha tshimela.
Unga kona u engedza tshiimo tsha mavu nga u engedza zwa u nyora, manyoro, matari, mitshelo na miroho, malatwa kana wa engedza dzi microorganisms kha mavu. ‘Dzi Microorganisms dzine dza shuma’, dzi dovha hafhu dza vhidziwa upfi EM dzo bveledziwa Japan nga 1970 sa tshithu tshine tsha shuma vhukuma kha u gonyisa u dala ha microbial kha mavu na zwine ala na hone iya thusa kha u gonyisa zwithu zwa manyoro kha mavu. Ndi u tangana ha zwithu zwine zwa nga dzi microbe u tshi khou itela u khwinisa tshivhumbeo tsha mavu, u hula na u dala ha tshimela na manyoro na fhethu hune ha vha uri hu ya vhewa zwifuwo.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe