Mmu ga se dikarolwana tša leswika fela. Mmu ke sebopego se raranego se se lego legae go medu ya dibjalo le microorganisms. Ke laporathori ya dikhemikhale le ditshepedišo tša payolotši le tikologo tšeo di huetšago maphelo le go mela ga dibjalo.
Microorganisms - dipakteria, difankase le protozoa - ka gare ga mmu di bapala karolo ye kgolo go tshepedišong yeo e laetšago kgolo ya dibjalo. Ga di ntšhe fela diesete tšeo di dirago gore diminerale di hwetšagale bjalo ka dijo tša dibjalo eupša di na le gape a maikarabelo a nitrogen fixation, go tlhahlamollo dibolang le go dikologa ga phepo.
Ka go tša temo, šedi ke go fepa dimaekropo tša mmung, sebakeng sa phepo ya dibjalo.
Microorganisms Ke Eng
Microorganisms, bjalo ka ngwana wa pele mo lefaseng, e direle gore bophelo bo kgonagele ka tšweletšo ya oksitšene le dilo tše dingwe tše ntši tše bohlokwa.
Microorganisms di arotšwego ka dihlopha tše tharo: parasites, saprophytes, le symbiotic microorganisms. Diphelakadingwe di phela ka dimela le diphoofolo e be di hlol malwetši le polo.
Saprophytes di bodiša dibjalo tše hwilego go lokolla phepo le go bopa humus. Symbiotic microorganisms di phela ka mohola wa dibjalo. Mohlala ke pakteria e hwetšwago ka mafapheng a go swana le dinawa clovers. Pakteria ya naetrotšene e swara naetrotšene ka mo lefaufau ka sebopego seo dibjalo di ka kgonago go mona.
Microorganisms Di Šoma Bjang
Dimaekropo tša mmung di šoma ka dijo tše hlakahlakanego. Tšhaene ya dijo (food chain) ke tshepedišo ya moo dipoelo di šomišwa bjalo ka mothopo wa dibešwa tša sehla se se tlago. Ka boripana, microorganisms di a tshepana go tšweletša mothopo wa dijo.
Go thoma ka dibolang tša go swana le matlakala e bitšwa ‘detritus’ gomme bareki bao ba di jago ba e bitšwago ‘detrivores’. Detrivores di akaretša woodlice, dibokwana le dikgogolaboloko, di thušwa ke difankase le dipakteria. Bareki ba bobedi ba bitšwa nematodes, slug, ntadimela le dintšhi. Algae di phela ka godimo ga mmu fao e ka kgonago go phihlelelo seetša sa letšatši. Algae di bohlokwa mabapi le bokgoni bja tšona bja go lokiša naetrotšene ye e lego mmung
Mmu wa difankase o mela mašaba a matelele a go swana le tlhale a bitšwago mycelium. Mycelium e hupa phepo, e šireletša medu go disenyi le dipathotšene le medu ya dibjalo go thuša dibjalo gore di hwetše phepo ya go swana le fosforo go tšwa mmung. Difankase ke dibola tše bohlokwa tša maemo a gdimo a khapone ya dithokgwa tša go swana le dikgong. Aspergillus le Penicillium ke mehlala ye mebedi ya go šila difankase. Di tšweletša antimicrobial e be di dira diaminoesiti tšeo di bopago karolo ya diproteine.
Ditomoso ka gare ga mmu di tšweletša hormones le dillathekeng tšeo di nyakegago tša karoganyo ya disele le tlhabollo ya medu. Dilo tše tšwago go tomoso di hlala actinomycetes le le esiti ya lactic ya pakteria.
Actinomycetes ke filament-forming bacteria, e na le maikarabelo a go šila didirišwa tša dithokgwa tša go tia le molecules mo mmu wa go šilafala le go thuša gape le go hlongwa ga humus. Di na le maikarabelo a monkgo wa mmu wa fase.
Dipakteria ya ka gare ga mmu gantši e lhlama mmase wa bophelo ka mmung ebile di na le maikarabelo a go dira sebabole le naetrotšene gore di be gona. Diesete tša Lactic di tšweletša esiti ya tlhago yeo e gatelela fusarium ya go swana le Fusarium le nematodes.
Go Oketša Dimaekropo Mmung
Dinyakišišo di bontšhitše palo ya godimo ya mmu mo tlhagong e sego mo temong ya ka mehla. Dimaekropo tša mmung, ka fao di huetšwa ke mekgwa ya go lema go swana le no-tillage, pšalo ya dibjalo tše di šireletšago mmu le phetošopšalo.
Oketša didirišwa tša tlhago ka mobung ka go tšhela manyoro, dibolang, monontšha, matlakala, dikenywa le ditšhila tša merogo goba o ka okeletša motswako wa microorganisms mmung. Microorganisms tše šomago gabotse di bitšwa EM tšona di tšweleditšwe ka mo Japan ka bo-1970, go oketša microbial tša go fapana ka mo tikologo ya mmu le go kaonafatša tšhomišo ya dibolang mmung. Ke motswako wa dimaekropo tša mmung go kaonafatša boleng bja mmu, kgolo le poelo ya dibjalo gomme di gašetšwago mmung, le mo mmuteleng le ka fao diruiwa di fudišwago.
Translated by Lebogang Sewela