Hemp ayi byariwa kuringana malembe lawa yotala swinene; vumbhoni byosungula bya kutirhisiwa ka hemp byi kumeke eka Taiwanese pottery kwalomuya ka malembe yava 10 000 B.C. Khale e China, laha ku hleketiwaka leswaku hi laha hemp yinga tumbuluka kona, hemp i xin’wana xa swimilani swosungula kuva switirhisiwa tani hi fibre - leyi ayi tirhisiwa ku endla malapi, tintanghu, maphepha na tintambhu. Hemp ayi hlohleteriwa kuva yitirhisiwa eka vutshunguri byohambana hambana kukatsa mpfimbelo, rheumatism, naku lahlekeriwa hi miehleketo.
Ku Hangalaka Ka Hemp
Eka tinxaka leti tinharhu ta Cannabis, hemp - muxaka wa cannabis sativa - akuri wosungula ku hangalaka kuya emisaveni hinkwayo, kumbexani hikwalaho ka kutirhisiwa ka fibre ya yona na tinyungu leti dyiwaka. Kuna vumbhoni byaku hangalaka ka kurimiwa eka ti British Isles kwalomuya kava 400 B.C. laha ximilani xa hemp axi tirhisiwa ku endla malapi (hemp fibres) xikan’we na mafurha na swakudya.
Ku lemukisiwa eka vuswikoti byakuva yiri na leswi dakwisaka swotani hi THC - leyi fuweke hi cannabis swihangalakile kuhundza eka swavutshunguri nale ka tindzhawu ta vumaki bya swilo naswona swihlohletele kutirhisiwa ka cannabis eka timhaka ta vukhongeri na swikongomelo swa mpfuxelelo.
Hemp cannabis yi hyisiwe e tikweni ra Canada hi lembe ra 1606 leswaku kuta endliwa tintambhu na maseyila naswona yisungule kubyariwa e USA rosungula hiva 1630. Hemp ayi byariwa eka tindzhawu totala kutani yitirhisiwa e America laha aku pimanyetiwa leswaku hafu ya swiambalo aswi endliwa hi hemp eku helelni ka malembe yava 1700.
Ku yirisiwa ka vuhlonga e USA xikan’we naku byariwa ka rikulu swi endle leswaku kuva naku hunguteka ka kubyariwa ka hemp leswaku kuta endliwa swi ambalo. Ku engetela kwalano, kutirhisiwa ka switirhisiwa swo chipa swa mintsandza leswaku kuta endliwa maphepha swi nyanyise ku ya ehansi ka kutirhisiwa ka hemp. Hambiswiritano, ayaha tirhisiwa ku tumbuluxa maphepha yati sigarete, ti bibele na mali.
Ku Yirisiwa Ka Hemp
Xin’wana lexi axiri eku cinceni kuya himinkarhi akuri “marijuana” tinxaka ta hemp letingana nhlayo yale henhla ya THC. Tinxaka leti ta THC leti tumbulukaka e dzongeni wa Asia ati tirhisiwa eka swidzidziharisi swa mpfuxelelo kambe khombo rakona, hemp leyi ayi tirhisiwa eka vuhumelerisi yisungule ku hlanganisiwa na xaka rakona leringa henhla swinene hi THC.
Hi malembe yava 1930, endzhaku ka kuthoriwa ka Henry J. Anslinger tani hi mukhomixinari wa Narcotics Bureau leyi yahaku tumbuluxiwaka, hemp cannabis yivuye yitekiwa xiwela ehansi ka swidzhahiwa kutani swiendla leswaku kurimiwa ka hemp e USA swiyirisiwa.
Hi malembe yavo 1940, kuhumelerisa naku endla swin’wana hi hemp swivuye swilangutisisiwa nkarhi nyana eka kuva kuhumelerisiwa maphepha, ku endla malapi na tintambhu eka nyimpi ya misava yavumbirhi, kambe mpfumelelo wa vuhumelerisi bya hemp yivuye yi langutisisiwa endzhaku ka nyimpi.
Eka malembe nyana lawa, kuve na kutsakeriwa kuntshwa ka hemp emisaveni hinkwayo laha tiko ra France ari rhange emahlweni- laha sweswi ringa muhumelerisi nkulu wa hemp emisaveni hinkwayo. China yi tsarise kutlula 300 wa tinxaka leti fambelanaka na hemp kutani tiko ra Canada riveke e nawini ku byariwa ka hemp leswaku kuta kumeka mbewu na fibre leswi tirhisiwaka ku endla maphepha, vumaki bya malapi, bio-composites na nhundzu yo aka leyi tiyeke.
Hemp e Afrika Dzonga
E Afrika Dzonga, milawu ayi hambanyisi exikarhi ka kubyariwa ka Cannabis (dagga) na kubyaleriwa kutirhisiwa ka hemp eka swa vuhumelerisi. Ehandle ka kuringetiwa kotala naku bindzurisiwa ka hemp eka matiko yofana na Canada, China na France, ku byariwa naku humelerisa switirhisiwa swa hemp swaha yirisiwile naswona kulaveka mimpfumelelo yo hlawuleka yaku byala hemp. Leswi swipfumelela ku humelerisiwa ka hemp leswaku kuta endliwa vulavisisi ntsena.
Switirhisiwa leswi fambelanaka na Hemp swi xaviwa kusuka eka matiko yale handle.
Translated by Ike Ngobeni