Dimela tse Makgasi a Matenya a tTletseng lero le di Vygies/Mesemb tsa Richtersveld

Dinya tse Makgasi

©David Fleminger

Ho na le mefuta e mengata ya vygies Namaqualand le Richtersveld, e tlatsetsang haholo ho mefuta-futa ya dihlodilweng tsa sebaka seo. Ho sa tsotellehe botumo ba tsona, di qala ho hlaha ditlalehong tsa mesaletsa ya dintho tsa boholo-holo dilemong tse 12 000 tse fetileng. Leha ho le jwalo, sena se ka nna sa eba hobane dibaka tsa lehwatata ha di tsamaise ho thehwa ha mesaletsa ya dimela.
Di Vygies ke dimela tse makgasi a matenya a tletseng lero, tse nang le disele tse kgethehileng tsa senya makgasing a tsona. Dipalesa tsa tsona di boetse di khanya haholo, esita le ho hlaka, ka mahlaku a mangata. 'Bo palesa' bo bonang mahlo bo etseditswe ho lebisa tlhokomelong ya likokonyana tse tsamaisang peo ya dimela e phofu. Ka dinako tse ding di mesemb di bitswa 'dipalesa tsa motshehare' hobane hangata di bula dipalesa ha letsatsi le khanyang. Makgasi a tsona ha a monate ebile ha ho bonolo ho jewa ke ho fepa diphoofolo kapa dikokonyana. Thaba ya Rosyntjieberg National Park ya Richtersveld e na le mefuta e mengata ya mefuta ya vygie.

Takatso ya Kerese le Botoro

©Jaques Marais

Botterboom (Tylecodon paniculatus): E fetolelwa e le 'sefate sa botoro', sena ke sekgahla se se tenya haholo ka lehlaka le teteaneng. E fumanwa dikarolong tse ngata tsa Richtersveld Community Conservancy le Serapeng sa Sechaba sa Richtersveld.
Ghaap (Hoodia Gordonii): Hoodia e nnile ya sebediswa e le takatso e matla ya batho ba ma Bushmen le ma Khoikhoi ka makgolo a dilemo. Sejo se sebetsang sa semela sena se arotswe ke Phuputso ya South African Council for Scientific and Industrial (CSIR). Hona jwale ho na le tumello ho dikhamphani tsa meriana tse di rekang jwaloka pidisi ya dijo. Ka 2002, CSIR e ile ya etsa dipuisano le baemedi ba ma Bushman mme hona jwale e lefa mebuso ho San Hoodia Benefit Sharing Trust bakeng sa tsebo ya matswallwa e neng e lebisitse ho ntshetsopele ya pidisi. Chelete e ya ho tshebetso ya sechaba sa ma San ho pholletsa le Afrika e ka borwa.
Bushman’s Candle (Sarcocaulon patersonii). Semela sena se na le makgapetla a sefate a teteaneng, a rellang e le ho e sireletsa dipefong tsa lehlabathe. Makgapetla a cha habonolo, le hoja mosi o le mongata, ho fa semela lebitso la lona le tlwaelehileng.

Letshwao la Richtersveld

©Shem Compion

Halfmens e makatsang (Pachydodium namaquanum) semela kese nang le ditshwantsho tse ngata tse hlahisitsweng ka Richterveld. Ho na le semela se kang lekgala se nang le lehlomela la makgasi a hodima hlooho ya yona, le dihlopha tse pedi tse nang le dikgahla tse kgonang ho tloha sehlohlong se bohareng. 'Hlooho' ya semela e dula e le ka leboya mme tshekamelo ena e hlaloswa ke pale ya boholo-holo.
Dilemo tse ngata tse fetileng, ho ne ho ena le moloko o kang wa ntwa o neng o dula leboya. Ka letsatsi le leng, nakong ya ntwa, ba lelekwa dinaheng tsa bona mme ba lelekisa Orange River, ho ya Richtersveld. Mona, Modimo o ile a di fetola dibopuwa tse sa tlwaelehang; halofo-motho, semela sa halofo. Kaha maoto a bona a ne a thehilwe ka ho toba, moloko oo o ne o le tsietsing mme, ho fihlela kajeno, ba eme Richtersveld, ba dula ba shebile leboya ba shebile ka thabo matlo a bona a pele.

Ke pale e monate, empa nnete ya tsa dimela ke ntho e sa utlwahaleng haholo. Maroboko a makgasi a rellang a 'hlooho' ya semela ke ha e le hantle e le mohlodi wa matla, ho nwa metsi le matla a letsatsi. Kahoo, ba theohela karolong e ka leboya e le ho etsa hore letsatsi le atlehe haholonyane.
Ha e ntse e hola ho fihlela ho ba bolelele ba dimithara tse hlano, halofo e qeta dikgwedi tsa mariha haholo, ha e hlaha dipalesa tse nang le lero le nang le tshwekere. Nakong ya lehlabula, e theolela makgasi a yona ebe e itshetlehile ka sekwahelo se teteaneng, se kwahetsweng ho se sireletsa letsatsing le chesang. Mekokotlo e boetse e e sireletsa ho tswa diphoofolong le ho thusa ho bokella metsi a pula le mongobo o tswang malmokkies.
Di halfmens di tlwaetswe ho Richtersveld mme ha di fumanehe hangata. Ke tlameha ho bolela hore nakong ya ketelo ya ka, ke ile ka hloleha ho bona e le nngwe. Leha ho le jwalo, ke e nngwe ya dimela tse tummeng ka ho fetisisa sebakeng seo. Motswalle wa tsona ya haufi-ufi (P. lamerei) o fumanwa feela Madagascar.

Translated by Bongani Matabane