Tša go Mama le Vygie / DiMesemb tša Ritchersveld

Matlakala a Dibudula

©David Fleminger

Go na le mehuta ye mentšhi ya diphedi tša vygies Ka Namaqualand le Richtersveld, tšeo di kgathago tema kudu dipheding tša go fapana tša tlhago tša selete. Ka ntle le go tšwelela mafelong ka moka, di thoma go tšwelela bohlatseng bja mašaledi a a sa tšwago go feta mengwaga ya bjale ye 12000 ye e fetilego. Le ge go le bjalo, se se ka ba ka lebaka la gore mafelo a leganata ga a swanela mašaledi a dibjalo.
Vygies ke tša go mama, tšeo di nago le dibudula tša go khethega ka gare ga tšona. Matšoba a tšona a kganya kudu, le go fa seetša, le dihlogo tša matšoba tša dintšhi. ‘Tšhepedišo ye ya go thunya’ ye ya kgogedi ya mahlo e hlametšwego go gogela šedi dikhunkhwaneng tša tulafatšo.
DiMesemb ka dinako tše dingwe di bitšwa ‘matšoba a mosega wa sekgalele’ ka lebaka la gore ka tlwaelo a bula matšoba ge letšatši le kganyago go feta. Matlakala a ona ga a jewe gomme ga a jewe ka diphoofolo tšeo di fulago bjang goba dikhunkhwane. Thaba ya Rosyntjieberg ka Phakeng ya Bosetšhaba Richtersveld e na le palo ya godimo ya diphedi tša vygie.

Kganyogo ya Dijo ya Dikerese le Potoro

©Jaques Marais

Mohlare wa Potoro (Tylecodon paniculatus): E fetolelwa bjalo ka ‘mohlare wa potoro’ se ke ya go mama ya kgopana ye e nonnego ya thito ya koto. E hwetšwa ka dikarolong tše dintšhi tša Polokong ya Setšhaba ya Richtersveld le ka Phakeng ya Bosetšhaba ya Richtersveld.
Ghaap (Hoodia Gordonii): Hoodia e be ntše e šomišwa bjalo ka kgatelelo ya kgonyogo ya dijo ke Barwana le batho ba Khoikhoi ka makgolokgolo a mengwaga. Sebjalo se ke setswaki se se šomago se bego se hlaotšwe ka go Khansele ya Dinyakišišo tša Saentshe le Intasteri ya Aforika Borwa (CSIR).
Se ga bjale s ngwadišitšwe ka kontraka ke dikhamphani tša go dira dihlare tšeo di se maketago bjalo ka pilisi ya dijo. Ka 2002, CSIR e feditše ditherišano le baemedi ba Barwana gomme bjale e lefa tšheleta ya tšhumišo go Tshepo ya Kabelano ya Mohola ya San Hoodia ka tsebo ya setlogo ye e feleditšego ka tlhabollo ya pilisi. Tšhelete yeo e ya go hlatlošo ya ditšhaba tša San ya Borwa bja Aforika.
Kerese ya Barwana (Sarcocaulon patersonii). Sebjalo se se na le lekwamati le le koto, la go ba le motu go itšhireletša go tšwa madimong a sehlaba. Lekwamati le tuka ga bonolo,le kamano moši o montšhi, sa go fa sebjalo leina la yona la tlwaelego.

Leswao la Richtersveld

©Shem Compion

Batho ba seripa ba go makatša (Pachydodium namaquanum) ke sebjalo seo se swantšhitšego kudu seo se tlilego ba leswao la Richtersveld. Sa go mama sa thito ye kgolo, goba mohlare wa go mama, batho ba seripa (go raa motho wa seripa) sa go makatša sa go ba kotsing ke sebjalo sa go swana le sa go mama ka go hloga seakong sa matlakala godimo ga ‘hlogo’ ya yona le dikarolwana tšeo di kobegelago ntle go tšwa thitong ya bogareng. ‘Hlogo’ ya sebjalo ka mehla e ithekga go ya ka leboa gomme tshekamelo ye e hlalošitšwe ke setumo sa kgalekgale.
Mengwaga ye mentšhi ye e fetilego, go bile le morafe wa go swana le ntwa wa bao ba bego ba phela ka leboa. Ka letšatši le lengwe, ka nako ya ntwa, ba ile ba kgototšwa go tšwa go dinageng tša bona gomme ba rakwa go tshela Noka ya Mmala wa Namune, go ya ka Richtersveld, Mo, Modimo o ile a ba fetolela go dibopiwa tše di makatšago; seripa-motho, seripa-sebjalo. Ka maoto a bona thwii a bjetšwego mo lefelong, morafe o o bile ka tlalelong le, go fihla legono, ba eme ka Richtersveld, ka mehla ba lebile ka leboa ba lebeletše thwii ba hlologetše lapeng la bona la peleng.
Ke kanegelo ye botse, eupša nnete ya dibjalong tša go phekola ke ya kgole le yeo e senago setlogo. Matlakala a motu wa go swana le rosa ’hlogong’ ya sebjalo ka nnete ke mothopo wa mafolofolo a yona, ka go mona meetse le mafolofolo a letšatši. Ka fao, ba sekametse ka leboa ka nepo ya go maatlafatša letšatši ka moo go kgontšhago.
Ba gola go ya dimetareng tše 5 ka botelele, batho ba seripa ba gola kudu mo dikgweding tša marega, ge e hloga seakong e nnone ka manopi, matšoba a go bopega bjalo ka trompeta. Ka selemo, se lahla matlakala a yona gomme itshepetše khupetšo e koto, ya go ba le mokokotlo oo o e tšhireletšago go tšwa go go tšhuma ga letšatši. Mekokotlo gape e di tšhireletša go tšwa diphoofolong tšeo di fulago le go thuša ka kgoboketšo ya meetse a pula le monola go tšwa malmokkies.
Batho ba seripana ke ye e dulago ka Richtersveld gomme ke ya sewelo kudu. Ke swanetše go ipolela gore nakong ya ketelo ya ka, ke paletšwe ke go lemoga e tee. Le ge go le bjalo, ke ye nngwe ya dibjalo tše di tumilego kudu tša selete. E leloko le kgauswi kudu (P. lamerei) e hwetšwa fela ka Madagascar.

Translated by Lawrence Ndou