Tshimela Tshine tsha mela Maḓini
Naho zwo ralo hezwi zwi nga vha zwi tshi khou itiswa ngauri vhupo ha sogani vhu ya balela u sika fossil ya tshimela.
Vygies dzo khethea dza dovha dza vha na dzi mbondo kha maṱari dzine dza vha dzina na bladder. Maluvha ahone a na mivhala yo thanyaho, a dovha avha Luminous, a vha na petals nnzhi.
Aya kunga vhukuma musi wo a lavhelesa o itwa na nga nḓila ya u kona u kunga zwikhokhonono uri zwi ye zwiḽe.
Mesembs tshinwe tshifhinga ya vhidziwa upfi maluvha a nga masiari ngauri abvisa maluvha musi ḓuvha ḽono bva.
Maluvha ahone ha ngo lelulwa nahone zwi ya konda uri aliwe nga zwipuka kana zwikhokhonono. Rosyntjieberg kha ḽa Richtersveld National Park ndi yone ine yavha na tshikhala tshinzhi vhukuma.
Lutamo lwa Khandela na Butter
Ghaap (Hoodia Gordonii): Hoodia i shumiswa sa muri wa u ḓisa lutamo lwa zwiḽiwa nga vhathu vha ma Bushmen na Khoikhoi lwa minwaha ya 100. Zwishumiswa zwa tshimela zwo no khethulwa nga vha South African Council for Scientific na Industrial Research (CSIR). Hezwi zwa zwino zwo tendelwa nga dzi khamphani uri i shume sa mushonga sa philisi ya u ondisa.
Nga 2002, CSIR vha vala dzi nyambedzano na vhaimeleli vha vha Bushmen na hone huna tshelede ine vha i badela kha vha San Hoodia Benefit Sharing Trust vha tshi khou itela nḓivho yo isaho kha uri hei ndi philisi ya u ondisa. Tshelede iya kha u takulela tshitshavha tsha San u mona na Afrika Tshipembe.
Bushman’s Candle (Sarcocaulon patersonii). Hetshi tshimela tshina tsinde ḽo khwaṱhaho, yo yelaho murahu u itela u tsireledza kha muṱavha, I ya kona u vunḓea zwo leluwa ya vha na u kona u bvisa vhutsi zwine zwa ṋaṋisa kha dzina ḽine tsha vha naḽo.
Tsumbo dza Richtersveld
Ina tsinde ḽihulwane, ya nga muthu asongo fhelelaho, ndi tshimela tshine tsha vha na zwimela nga nnṱha ha ṱhoho, havha na zwinwe zwimela zwine zwa vha zwi tshi nga zwo kwatama. Ṱhoho ya tshimela i dzulela uya phanḓa yo sedza vhubvaḓuvha hezwi zwi ya kona u talutshedzwa nga muthu ane ndi kale a hone.
Lwa minwaha minzhi yo fhelaho ho vha huna lushaka lune lwo vha lu tshi funa nndwa vha tshi dzula thungo ya vhubvaḓuvha. Linwe ḓuvha huna dzi nndwa vho mbo ḓi pandelwa hune vha bva hone vha mbo ḓiiswa tsini na mulambo wa Orange kha ḽa Richtersveld.
Hafha mudzimu ambo ḓi vha shandukisa vha vha zwivhumbiwa zwine zwa mangadza, vha vha muthu nga vhukati vha vha tshimela nga vhukati. Hune midzi yavho yavha yo lavhelelana na fhasi, lushaka lo vha lo ḓaḓa, u swika na ṋamusi vho ima kha ḽa Richtersveld, vho sedza hune vha bva hone.
Ndi tshitori tsha vhuḓi, fhedzi asi ngoho yo tou fhelelaho. Maṱari ane avha kha tshimela ndi hone hune ha bva maanḓa hone, zwi tshi khou kokodza maḓi na ḓuvha. Hezwi zwi ya kha vhubvaḓuvha hu tshi khou shavhiwa ḓuvha.
U ya hula wa swika kha 5m u lapfa. Hafha hune havha hu tshi nga muthu hu hula nga maanḓa arali hu vhuria. Nga tshilimo uya wisa maṱari awo fhethu hune ha vha uri ho khwaṱha hune ya sala i tshi khou fhulufhela hone i tshi khou itela uri i songo swa nga ḓuvha. Mutshilitshili na wone uya tsireledza kha zwipuka uri zwi songo uḽa na zwiḽiwa zwine zwa vha zwi tshi khou bva kha malmokkies.
He halfmens i hone kha ḽa Richtersveld nahone uya konḓa u wanala. Ndi fanela u tenda uri nga tshifhinga tsha madalo anga ndo balelwa u wana muthihi. Naho zwo ralo ndi tshwinwe tsha tshimela tshine vha ri tshi ya ḓivhea. Shaka ḽahone ḽa tsini ndi (P. lamerei) i wanala kha ḽa Madagascar.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe