Tšweletšo ya siliki e hlolegilego ka mo China. Go bolelwa gore Empress Hsi Ling Shi, mosadi wa Moemphera Huang Ti, yo a tsebjago bjalo ka Yellow Emperor, o hweditše siliki ka morago ga silkworm cocoon e wela ka gare ga komiki ya gagwe ya teye. Empress o ile a kgahlwa ke siliki mme e fiwa tsebja ka go dira silkworm le go hloma reel le loom.
China e ile ya swara sephiri ka tsela yeo siliki e tšweletšwago milenia tše tharo, mang le mang yo a lekago go ntšha mae, goba silkworms ka ntle naga o be a swarwa. Merchants le bona ba be ba swanetše go tšea tsela e kotsi ya siliki, yeo e ilego ya goga go feta 6 500 km go tloga Bohlabela bja China go Mediterranean (Watlelegare) go ya go Takla Makan desert le thaba ya Pamir go reka siliki.
Dithuto tše mmalwa di gona tšeo di laetšago ka moo sephiri se ilego sa robega. Go bolelwa gore: Kgošigatšana ya China e ile ya ntšha mae ka seripa sa moriri ge a nyala kgošana ya go tšwa go naga ye nngwe. Ye nngwe ke gore, bafaladi ba China ba ile ntšha mae ge ba be ba ya dinaga tše dingwe tša Bohlabela.
Ba Bohlabela ba ile ba hwetšwa ka 550 C.E ge Moemphera wa Byzantine, Justinian a rometše Baitlami babedi go Central Asia, bao ba ilego ba ntšha mae ka bamboo staves.
Tšweletšo ya Boditšhabatšhaba
China e sa ntše e na le intasteri e kgolo ya sericulture, e be go latela ka India. Go na le dipalo tše nnyane tše di tšweleditšwago dinageng tša go swana le Korea, Thailand, le Brazil.
Tšweletšo ya Selegae
Go tloga go 1600s, mehuta ye e fapanego ya mehlare ye kotsi ya malberi a ile ya tlišwa ka mo Afrika Borwa go tšwa go Thailand, Thaiwane le Indonesia. Ka 1726, silkworms di tlišitšwego ka mo nageng ke khamphani ya Dutch East India.
Go tloga fao siliki e ile ya tšweletšwa ke makgoba gomme ka moragonyana, maitekelo a ile dirwa go hlola protšeke ya sericulture ya go lekolla lekgoba kgauswi le Stellenbosch.
Go ya mafelelong a ngwagakgolo wa 19, ditsebi tša Seithalia tša sericulture di tlile ka mo Afrika Borwa ka nepo ya go thoma intasteri ya siliki ka mo Gouna, yeo e lego kgauswi le Knysna ka mo Kapa Bodikela. Bafaladi ba be ba dumela gore ba tla kgona go thoma go lema ka pela, efela, ka mo gouna go be go se na mehlare ya malberi, go rago gore badudi ba be ba swanetše go lema le go sega dikota ka nepo ya go phologa. Mafelelong mehlare ya malbere ye bjetšwego e ile ya felela ka lebaka la maemo a sego botse.
Nakong ya 1980s, Kgoro ya Temo e thomile protšeke ya sericulture ka mo Mpumalanga. Go ile gwa ba le diteko tše ntši go hlola mehlare ya malberi ya go fapafapana le mekgwa ya tšweletšo. Ka ngwaga wa 1994, porojeke ya malberi e ile ya tšea ke lefapha la phraebete ka morago ga ge mmušo e emiša thekgo ya mašeleng ka baka la ditshenyegelo tša ditšhelete tša godimo le poelo ya ka fase.
Tšweletšo
Polase e tee fela ya sericulture yeo e setšego mo Afrika Borwa e hwetšwa ka mo Mpumalanga kgauswi le Graskop. Polasa e be e ka le 6 ha ka tlase ga mehlare ya malberi 2019. Mehlare ya gona e segwa ka morago ga dibeke tše 6 go 8 go nolofatša taolo ya tšweletšo. Mehlare e a robiwa mo nakong ya marega e be e resprout ka seruthwana. Ga go na mehlare ye mefsa yeo e bjetšwego mo polaseng go tloga ka 1994 ka lebaka la maemo a tsenelelo ya mehlare.
Sehla sa Tšweletšo
Le ge e le gore silkworms tšeo di beilwego ke bana ba sekolo di na le ditikologo tša kgolo tše pedi, siliki ya Afrika e laola tšweletšo gore e be le kabo ye e sa kgaotšego ya siliki ngwaga ka moka. Go ya ka Ronel Swart, mong wa khamphani, mae a dutše go ba dumelela go tšweletša hatchings ka beke ye nngwe le ye nngwe ya bobedi.
Hatched silkworm larvae ye mpsha e hwetša fela matlakala a mannyane ka lebaka la gore meno yona ga se a gola gabotse, gomme se se dira gore go be boima gore a kgone go fepa matlakala a kgale. Diboko di fepša ga hlano ka letšatši, go ya ka nako ya bona ya tlhabollo. Ka tlwaelo larve e thoma go ohla cocoon ya yona ka morago ga matšatši a masometharo e le hatched.
Go ka tšea kilogramo e tee go tšweletša dibokwana tša siliki tše 50, sebokwana sa siliki se tee e tšweletša 0.2 kg fela seliki. Se se ra gore go nyakega cocoons tše 4761 go tšweletša kilogramo e tee ya siliki.
Mehuta
Siliki e tšweletšwa ke mehuta ya Bombyx mori, yeo e amanago le lapa la Bombycidae. Dikhunkhwane tše dingwe le tšona di tšweletša siliki, tša go swana le seboko sa Mopani ka mo Afrika, eupša phopholego ya siliki ye e a fapana go tšeo di tšweleditšwego ke sebokwana sa siliki. Bontši bja siliki di tšweletšwa go nageng.
Ditheko
Afrika e rekiša silika ya bona ka mo nageng le ka mo boditšhabatšhaba, kudukudu go batho ba European.
Tšhomišo
Maledu filaments ba antibacterial le di šomišetšwa ka lefapheng la tša kalafo le tše dingwe tše bohlokwa tša go itirela prosthetics le dintho tša ntši tša go swara le go tšhuma.
Siliki e na le tlhopo ya maemo a ka fase, gomme e loketše seetša le diaparo. E na le dithoto tša maemo a godimo a insulation, e dira gore o be borutho ka nako ya marega le go fola ka selemo, ebile ke tlhale ya tlhago ya go tia kudu, kudukudu e šomišwa go ditšweletšwa tša go swana le parachutes le dithaere tša paesekele.
Boya ba siliki bo na le dithoto tša antibacterial gomme bo šomišwa ka lefapheng la tša kalafo le tše dingwe tše bohlokwa tša go itirela prosthetics le go alafa dintho le phišo.
Translated by Lebogang Sewela