Litchis ke dikenywa tše molatšatši di hlolegilego kua China gomme e be e ntše e lengwa gona kua mengwagakgolo ye mentši. Le ge e le gore mo ngwageng wo botse Afrika Borwa e na le go ba ye nngwe batšweletši ba bagolo mo lefaseng ka tšweletšo ya 8 000 tonnes, e sa le kgole le China 200 000 tonnes ya bona, yeo e bego e le tšweletšo ya ditšweletšwa tša bona tša 2018.
Mafelo A Tšweletšo Ya Litchi Ka Mo Afrika Borwa
Litchis di go gola gabotse mo mafelong a go fiša, a bošidi le dilete tša thokomolatšatšidilete ka mo Afrika Borwa, kudukudu dikarolo tša leboa bohlabela tša Afrika Borwa.
Go tšwa go tšweletšo ya litchi ya Afrika Borwa, 60% e tšwa go lefelo la Lowvela ya Mpumalanga go tšwa go ditoropo tša go swana le Nelspruit, Hazyview le Malelane. 38% ye nngwe ya 38 ya litchi tša Afrika Borwa di tšwa Limpopo - Tzaneen ke toropo ye kgolo yeo e tšweletšago litchi - gomme mafelo a mangwe a swana le phrobentshe ya KwaZulu-Natal.
Palomoka ya lefelo leo le bjetšwego ka litchis ka mo Afrika Borwa e be e le 1 124ha ka 2016.
Dihla tša Litchi ka mo Afrika Borwa
Sehla sa litchi mo Afrika Borwa se thomago ka bogareng bja Oktoboro mo mafelong a mathomo a Malelane le Komatipoort mo Mpumalanga, se namelela ka Desemere e be se fela mafelelong a Feberware ka dikenywa tšeo di bunwago kua Nelspruit, Tzaneen le Louis Trichardt.
Dipalopalo tša Litchi mo Afrika Borwa
Go tšea dipalopalo tša tšweletšo ya go tšwa go Kgoro ya Temo, Kagodikgwa le Boruahlapi (DAFF) ‘South African Litchi Market Value Chain’ yeo phatlalatšwa ka 2017 e utollotše tšweletšo ya ngwaga ya 8 411 tonnes, 55% e rometšwe ka ntle gomme 32% e ile ya sepedišwa. Tekatekano ya 13% e ile ya rekišwa ka mo mebarakeng ya Afrika Borwa ya, bontši bja yona e be e le bakgwebi bao ba sego molaong. Go tšwa go diromelwantle, 90% e ya Yunione ya Europe, kudu kua Netherlands.
Boleng bja diromelwantle tša litchis tša 2016 e be e le R760 milione.
Dibjalo tša 2018/2019 tše di ka bago 4 800 tonnes, di be di le tlase ka maraka go bapetšwa le 10 400 tonnes yeo e tšweletšwago ka 2017/2018. Kudu ye e baka ke maemo a boso ao a sego botse mo nakong ya go khukhuša, dikenywa le tlhabollo ya dikenywa tlhabollo ka mo mafelong a tšweletšo mo Mpumalanga.
Tšweletšo ya Litchi mo Lefaseng ka Bophara
96% ya tšweletšo ya lefase ya litchi e tšwa go Northern Hemisphere gomme China, Taiwan, Vietnam, Thailand le India ke batšweletši ba bagolo. China ke motšweletši wo mogolo wa litchi ebile e fa 70% ya tšweletšo mo lefaseng ka bophara.
Afrika, Australia le Madagascar ke batšweletši bja Southern Hemisphere. Australia e na le sehla sa tšweletšo ya litchi se se telele gomme se kgona go tšweletša litchis go tloga ka Oktoboro go fihla ka Aporele mola Madagascar yona e le morekiši wa litchis go Yuropa. Bontši bja tšweletšo ya litchi ya Malagasy bo tšwa go mehlareng ye e melago nageng le pesticide-free.
Histori ya Bolemi bja Litchi
Litchi e tswalana le dikarolo tša Borwa bja China le leboa la Vietnam gomme ntše e bjalwa gona fao mengwagakgolo ye mentši. E phatlaladitšwe kua India ka 1700s mme morago ga fao ya phatlalatšwa go Leboa-Bodikela ka morago ga go tsebišwa kua Tšhaena ke Polish missionary. Temo ya Litchi e thomile ka mo West Indies ka 1775 gomme di be di medišwa ka gare ga greenhouses kua Brithani le France ka 1800s.
Litchis di tsebišitšwe ka mo Afrika Borwa ka 1870s go tšwa go ya Mauritius, moo dikhalthiba tša litchi tša sebjale di tšwago go gona. Mohlare wa mathomo wa litchi o bjetšwe ka mo Serapeng sa Botanical kua Durban e be di phatlalala kua Mpumalanga le Limpopo.
South Africa Litchi Growers' Association (SALGA) e hlomilwe ka 1975. SALGA e thuša ka dinyakišišo ya litchi, yeo e thekgago batšweletši ba sethekniki le tsebo ya mmaraka ebile e tšweletša mebaraka ye mefsa ya litchi.
Translated by Lebogang Sewela