Carissa macrocarpa, e bitšwa gape Natal plum, num-numye kgolo, grootnoemnoem (Afr.) or amatungulu (Sezulu) mola e nnyane yona Carissa bispinosa e tsebega gape e le East African num num). C. bispinosa ke ye nnyane kudu, ke sebjalo seo se golago fase, eupša ka mohlodi wa go lekana, eupša dikenywa tše nnyane. Num num ya arabian (C. edulis) le yona e tšweletša dienywa tše nnyane tša go tanta.
Carissa e tšwa go leina la India la dibjalo tša mohuta wo, di na le selo sa mpholo se bošula mo kutung se bitšwago carrisin. ‘Bispinosa’ e ra gore mekokotlo ye mebedi gomme e šupa mokokotlo wa foroko wa ya dibjalo. ‘Num Num’ e šupa modumo wa bose ge o ka ja seenywa aa tatso ye bose.
Num Num di ile tša tsebišwa go Amerika ka 1880 fao e lego sebjalo sa mo kgabišo mo california le Florida. Ka morago, ya tsebišwa mo dinageng tše dingwe tša go swana le Israele, Puerto Rico, Philippines le India.
Seenywa sa Num num se na le sebopego sa oval gomme bogolo bo a fapana go tšwa go 1,5 go ya go 5 cm; se se ya ka mehuta ya go fapana. Letlalo la yona ge le butšwa le ba le mmala wo mohubedu gomme e ka bunwa go tloga kgweding ya Matšhe go fihla Oktoboro. Ge a bona Ge seenywa se segwa se sentšha maswi(latex) a mašweu a go khomarela.
Seenywa sa num num se na le maemo a godimo a bithamini C, kalasiamo (Ca), maknisiamo (Mg) le fosforo (P) le msemo a godimo a pectin ao a tla thušago go bea jamo ya low-pectin go swana le strawberry. Dipeu tše boleta di a lewa gomme ga di a swanela go tlošwa. Matlakala a sebjalo se tumile ka kudus mola dikgabo le dinonyana tše dingwe di e ipshina ka dikenywa.
Mešomo wa tlwaelo wa num num o akaretša go ja dijo tša phepo tša dikenywa tše foreše, eupša gape le peakanyo ya jamo le jellies. Medu e šomišwa go alafa meno a bohloko mola batho ba Swatiba šomišago num num mo mešomong ya setšo tše di fepšwa go poo go oketša boganka bja yona pele ga ge a bolawa ke batho ba bogale bja Seswati.
Bašomiši ba sebjalebjale gantši ke baepei. Num nums di monate ge di kopantšwego le (quince) ya gi pakwa goba pere, o tlaleletša esiti nnyana go tšhatni le marmalades ya eie gomme e ka apeilwa le go omišwa gannyane pele e ka pakwa go dira muffins.
Num num e gola gabonolo go tšwa go dipeu, mašaledi goba go beakanya (go beakanya/layering ke ge kutu e bopega go ba medu mola e sa khomaretše go sebjalo sa mma). Ena dipeu ka gare ga meetse a borutho go akgofiša tlhabollo. Num nums e ka thoma go tšweletša dienywa ka morago ga mengwaga ye mebedi.
Sebjalo se tala se se bopa mehlare/sethokgwa sa go tia gomme se hwetšagala lefelong la bushveld, lebopong goba dileteng tša dithokgwa tša diphrobentshe ka moka mo Afrika Borwa ka ntle le lefelo la go omelela la Kapa Leboa.
Sebjalo sa num num sa go gola ka lebelo se dira dikgabišo tše botse tša dibjalo goba e ka bjalwa 1 m ka ntle le go bopa dibjalo tša tšhireletšo, eupša se swanetše go segwa gore se dule ka sebopego. Se seetša mmu wa go gamolega ka manyoro a mantši gomme e ka kgona go tšweletša mo letšatšing ka botlalo goba mo morithing wo monnyane.
Num nums e kgona go kgotlelelago komelelo le go tonya ga lewatle le moya wa letswai, eupša e huetšwa tšhwane kudu le marega a go tonya. Gantši e šomišwa mo mafelong a setšhaba go swana le mapheko a tsela le mafelong a go phaka difatanaga. Num num gape mohlare wa bonsai wo tumilego.
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.Translated by Lebogang Sewela