Makhoikhoi a ka Richtersveld

Sehlopha se se Mpsha sa Batho

©Shem Compion

Ka mengwaga ye ka bago 2000 ye e fetilego, sehlopha se sempsha sa batho se tsene mo seswantšhong. Ba be amane kgauswi le Barwana, le ka phapano ye kgolo. Ba be ba balemerui ba diruiwa; e le balemirui ba go sepela bao ba bego ba diša ka go dikologa naga le mehlape ya dinku tša ka gae ya mesela ya go nona. Ka morago, ba be ba ka bjala dibjalo, ba rua dikgomo le, ka dinako tša bophelammogo, ba tsentšha dipudi ka mehlapeng ya bona ya diphoofolo tša lešoka. Ba be ba sa ntše ba tsoma diphoofolo tša lešoka, gomme ba kgetha go beya diruiwa tša bona tša bona mabakeng a mekete, eupša go fihla ga MaKhoikhoi le ge go le bjalo go swaile nako ye mpsha.
Setlogo sa MaKhoikhoi ga se hwetšagale gabonolo. Bangwadi ba mathomong bothupi ba boletše gore ba tlile go tšwa ka Asia, ba hudugela borwa ka nako ya mafula a magolo. Ba bangwe e bile ba boletše gore ba na le setlogo sa MaHamit goba Majuta. Ka morago ga ngwagakgolo, ditsebi tša histori Stow le Cooke ba boletše ka go hloka bopaki gore ba tlile go tšwa eeleteng sa noka ye kgolo ka bogareng bja Aforika pele ge ba hudugela fase ka lebopong la ka bodikela bja kontinenteng fase. Eupša batsebi ba histori bvja sebjalebjale, ba go swana le Richard Elphick, ba dirile nyakišišo ye e tshepegago ya dithuto tša dipolelo tša MaKhoikhoi gomme bjale e amogetšwe gore ke ba setlogo ka Moeding wa Zambezi lebowa la Botswana.

Phetogo

©Shem Compion

Mo, balemerui ba diruiwa ba dirile phetogo go tšwa go setšhaba sa batsomi-bakgoboketši go ya go setlwaedi sa go rua diphoofolo tša ka gae. Mohuta wo wa ‘theknolotši’ ya go lemarua e ka ya kek ya setlogo ka bohlabagare mo mengwageng ye ka bago 10 000 ye e fetilego. E fihlile ka lebowa la Sahara mo mengwageng ye 7000 ye e fetilego gomme tšweletše pele go phatlalala go ya fase kontinenteng ya Aforika, moo e amogetšwego ke merafe ya Bathobaso ba Aforika Bodikela. Batho ba, ka morago, ba rwele setšo sa bolemerui bja diruiwa le bona ge ba thoma go huduga go fihlelela Aforika Bohlaba mo mengwageng ye 4000 ye e fetilego le borwa bja Aforika ka nako ye nngwe ka morago.
Go naganwa gore MaKhoikhoi ba tšere mokgwa wa go rata naga go tšwa mo merafeng ye ya Bathobaso. Le ge go le bjalo, go na le baikgopoledi bao ba bolelago gore MaKhoikhoi a tšweleditše setšo sa go lemarua ka diruiwa ka moka k abobona, eupša se se sa ntše se ahlaahlwa ke bao ba e lego dirutegi tša go phegelela.
Le ge go le bjalo, ge fela MaKhoikhoi ba amogetše kgopolo ya temothuo ye ye mpsha, ba ile ba tšeya dinku gomme ba hudugela borwa, ba tshela Noka ya Mmala wa Namune kgauswi le kopano le Lekwa magareng ga mengwaga ye 2000 le 1600 ye e fetilego. Go tloga mo, ba thomile go phatlalala go ya bohlabela, bodikela le borwa bja Kapa. Merafe ya Bathobaso, go ka karolo ya bona, ba fihlele ka Borwa bja Aforika nako ye kopana ka morago, gomme ba dula go ralala lebopong la bodikela la lewatle le ka bokagare bja naga goodimo.

Merafe ye e Kgethegilego

Ka nako, MaKhoikhoi a tla ihloma ka bobona bjalo ka palo ya mathomo ya merafe ye e kgethegileng, yo mongwe le yo mongwe o na le dinagadilete le diphoofolo tša lešoka tša bona. Diyuniti tše di be di rulagantšwe ka sepolotiki go dikologa tshepedišo ya boetapele, yeo e theilwego godimo ga bogoši, mantona le meloko ya lelapa. Ka fao, go fa mohlala, go be go na le Ba-Cochoqua le Ba-Guriqua ka borwa bodikela, Ba-Chainoqua, Ba-Hessequa, Ba-Gouriqua, Ba-Attaqua le Ba-Houteniqua ka bodikela le Ba- Goringhaiqua, Ba-Gorachouqua le Ba-Goringhaikona go dikologa Pheninsula ya Kapa.
Molomong wa Noka ya Mmala wa Namune, MaKhoikhoi ba kgaogane ka dihlopha tše pedi. Ba Namaqua ba Bagolo ba dutše ka Lebowa la noka ka seo se bilego Namibia. Namaqua ye Nnyane e tletše ka lefelong la borwa, ba hloma meloko ye mehlano magareng ga Noka ya Mmala wa Namune le ye lehono e lego Vanrhynsdorp. Batho ba ba file selete se leina la sona la sebjalebjale gomme ke maloko a batho ba MaNama batho ba lehono, bao ba sa ntšeng ba dula ka Richtersveld.