Diphapano Magareng ga Barwana le MaKhoikhoi

Thulano ya Setšo

©Shem Compion

Le ge e le gore MaKhoikhoi le Barwana ba amana, bobedi ka leabela le ka leleme, go swanetše go ba le thulano ya setšo ge dihlopha tše pedi di kopana mathomong.
MaKhoikhoi, go ya ka karolo ya bona, ba ne ba swaretše mehlape ya bona ka seriti sa godimo, ba e lebeletše bjalo ka seka sa maemo le bohumi. Diphoofolo di be di lebelelwa bjalo ka thoto ya poraebete, bjale malapa tseo di bego di na le diphoofolo e be e lebelelwa bjalo ka ‘bahumi’, le ge e le gore ba ba bao ba nago le go tše mmalwa gantšhi ba be ba swanela ke go tšea maemo a bjalo ka bašomi ba mohlobo o o maatla kudu.
Se e be e le kato ye bohlokwa go feta maemo a setšhaba sa dihlopha tša Barwana, bao MaKhoikhoi ba elwago e se ba bohlokwa.
Le ge e ka ba leina ‘Khoikhoi’ (le tlhaloša go re ‘banna ba banna’) le šomile go ba kgetholla go tšwa go Barwana bao ba lego fase, bao ba bego ba ba bitša ‘Sonqua’ goba ‘San’ (go tlhalošo gore ‘banna ba ba senago selo’). Ka lebaka le, bontšhi bja Barwana ba sebjalebjale ba gana leina ‘San’ bjalo ka la go roga.

Maphelo a Mehuta ya go Fapana

Ka fao, MaKhoikhoi le Barwana ba be ba phela maphelo a mekgwa ya go fapafapana, go eya ka boemo bja ikonomi bja go hlaelela. Ka fao, thulano ka meetse, methopo le selete go se efogwe. Gape, MaKhoikhoi ba be santše ba le batsomi ba mafolofolo gomme phadišano ya diphoofolo tša lešoka e swanetše go ba ye e tseneletšego ka mo go kwagalago.
Ka karolo ye kgolo, le ge go le bjalo, dihlopha ka bobedi di bonagetšego go hwetša tsela ya go phela mmogo gape di dula mmogo bjalo ka ditšo tša dihlongwa tša go ikgetha tša bonyane mengwaga ye 1500 – go fihla ge ba Bašweu ba ka Yuropa ba fihlile ba tlatša meetse leraga. Go na le fao ditaragalo tša Barwana moo ba tšerego mešomo le ba malapa a MaKhoikhoi, ba hlokometše mehlape ya bona, go ba neela ka todi goba bokgoni bja go neša pula ka go neelana ka dijo kaRmorago.
Ka Richtersveld, le ge go le bjalo, go bonala Barwana ba phatlaletše pela ka morago ga go fihla ga MaKhoikhoi (ka ntle le mehlobo ye mmalwa ya Strandloper yeo e tšwelago pele go dula go bapela le lebopo). Se se ka ba se le ka lebaka la go huduga go tšwa go goba go kopantšha le Namaqua. Ka morago ga tše ka moka, ga se selete seo se ka thekgago setšhaba se segolo.

Badiši le Batsomi

Richard Elphick, setsibe ka histori sa sebjalebjale, ka go le lengwe, o na le kgopolo ya gore kgaoganyo ye magareng ga badiši le batsomi e be e le ye go ela, go ya ka ka mahlatse ka ge e dirile ka go tša ekonomi. Ko Elphick, MaKhoikhoi le Barwana ba be ba le bohlokwa bjalo ka batho ba go swana. Ka fao, morafe wa Khoikhoi ga bonolo o ka lahlegelwa ke mehlape ka komelelo, bohodu le malwetši, go ba hlolela gore ba boele morago go ekonoming ya go tsoma-go topa ya Barwana.
Bjalo ka ge se se be se tšerwe bjalo ka mokgwa wa go phela bjo bo fase, mohlobo wa Khoikhoi wa phišego o be o tla leka go aga-leswa mehlape wa ona ka bohodu, kgwebokananywa goba tirelo. Se se hlotše mokgwa wa phetošo ya boratanaga kgahlanong le botsomi. Go ya ka nyakišišo ye e theilwego godimo ga bohlatse bja thutaswika, le ge go le bjalo, go bonala gore go be go na le dihlopha tše pedi tša go ikgetha ka mo gare ga setšhaba sa Makhoi-San. Eupša mokgwa wa Elphick o sa le mohola ge o šomišwa ka nako ya go thopa, ge babašweu ba Yuropa ba be ba le go beileng kgatelelo godimo ga mekgwa ya setšo ya batho ba setlogo ba Kapa.

Bophelo bja Go Huduga

Nyakišišo ya borutatlapa e epololwa le yona e ile ya bontšha kgokaganyo magareng ga mehlape ya ka gae le go bopa ka letsopa. Se ke ka lebaka la gore balemirui ba swanetše go boloka mašalela a dithoto, mola batsomi ba nago le go šomiša dilo le semetseng. Go ba gona ga go bopa ka letsopa gape go bolela gore MaKhoikhoi ga ba se ba sepelasepela ka go swana le Barwana ba go sepela. Se se ka kwišišega gore bjalo ka mehlape ya bona e filwe e ba fiile tšhireletšo ya dijo, ka fao gore ba se a swanela go sepela kudu gomme ba be ba kgona go tšwetša pele bontši bja setšhaba. Le ge go le bjalo, MaKhoikhoi ba santše ba le batho ba mokgwa wa bophelo bja go huduga, go huduga ka go ka dihla go nyaka naga ya phulo e botse.
Mohlobo o mongwe le o mongwe, le ge go le bjalo, o be o laola selete se se hlalošwa ka bonnyane gomme maloko mohlobo a phahlaletše go ralala le dinaga tša bona ka mokgwa wa ka mehla, wa dihla tša go sepela ga batho. Se se dirile gore go tlhagelele matjieshuise goba haru oms tše di kopantšwago ka ditho tsa go rekišwa tša go fapafapana le melete ya go nošetša eo e bego ya thibelwa ka sebaka sa ngwaga ka moka.
Ka dinako tše dingwe, batšwantle ba be ba dumelelwa go šomiša naga ya mohlobo ka neelano ya go fa hlompho goba tefelo kgošing. E sego ka kgato le e fego, le ge go le bjalo, naga e be ya dumelelwa go ba le bong ke motho wa poraefte ofe goba ofe. Ke mokgwa wo wa kgale wa temothuo o o šomišwago ka Lefelong la Bohwa la Lefase la Ritchtersveld.

Translated by Lawrence Ndou