Maburu a Go Sepela a ka Richtersveld

Ke Bomang Baoe bego e le Maburu a go Sepela?

©Shem Compion

Gomme ke bomang bao e bego e le maburu a go sepela? Gabotse, mathomong, balemrui ka moka ba Yuropa ba be ba gapeletšwa go phela bokgole bja boripana bjo bokae go tšwa ka Fort ka Motse Kapa, gore Khamphani ya go hlagelela mafelong ka moka e ka bea leihlo go bona. Ka mathomo a bo1700, le ge go le bjalo, bodulo bo be bo godile go feta baabedi ba yona le naga ya tlaleletšo di be di nyakega go fihlelela nyakego ya dijo le nama. Ka fao balemirui ba bašweu ba be ba dumelelwa go sepela le go dira khuetšo ya mašemo a mafsa godimo ga dithaba.
Se e bile go tšwelela ga Trekboers (thwii, balemirui ba go sepela) le bašweu ba Yuropa bao ba tiilego ba tšwetše pele go tšea mollwane ka Motse Kapa ka moka. Ka moragonyana, go tšewa ga naga go beilwe bjalo ka molao wa tshepedišo ya kadimo ya dipolase, seo se dumeletšego go dira dikhuetšo tša dikarolo tše kgolo tša mollwane ka neelano ya tefelo ya khiro ye e fase ya ngwaga ka ngwaga go Khamphani. Ditokelo tša naga tša setlogo di be e le, ka nnete, di hlokomolotšwe. Le Bahloka Ditšhupo bao ba bego ba hlompega nnyana ba gapeleditšwe go neelana ka dinaga tša bona ge ba kopana le dikhuetšo tša balemirui ba bašweu.

Katološo ya Bašweu

Le ge go le bjalo, maburu a go sepela a thomile go phatlalala, mathomong ka Overberg ye e nonnego ka bohlabela le go ya ka nageng ya Waveren ka lebowa-bodikela. Le ge go le bjalo, ka Namaqualand le klelaemate ya yona ye omilego, e be e sa angwa mathomong ke katološo ya bašweu, MaKhoikhoi a mantšhi le dihlopha tša Bahloka Ditšhupo di be di kgotoletšwe ka ntle ga mašemo a bona ke maburu a sepelago gomme ba ile ba ya lebowa. Se se beile kgatelelo ya tlaleletšo mo nageng le seriti sa dipolotiki sa Namaqua.
Mo nakong ye e sa fetšego pelo, mabauru a sepelago le balaodi ba MaDutch ka Motse Kapa le bona ba ne ba amegile mo go dikgoši tša MaKhoikhoi, le go ba neela ka ‘ofisi ya bašomi’ ya hlogo ya koporo ka neelano ya tirišano le thekgo ya bona ka masolo a kgwebo. Se se tšwetše pele go nyatša boetapele bja setšo sa MaKhoikhoi. Go tloga fao, ka bo1750, tshepelo ya maburu ya mathomo e thomile go tsena ka Namaqualand moo ba khueditšeng dipolaseng tše dintšhi tša bona.

Phadišano ya Naga

©Shem Compion

Ka tlwaelo, balemirui ba ba Yuropa ba ne ba sa fapana kudu go balemirui ba setlogo ba go sepela bao ba bego ba šoma naga nakong ye e fetilego. Ka seleteng sa Namaqualand sa go omelela, go fa mohlala, bontšhi bja bona bo amogetše setšo sa matjieshuise bjalo ka yuniti ya bodulo ye e kgethilwego. Gape ba hudušitše diruiwa tša bona,go sepela le dihla go nyaka naga ya mafulo a a kaone, yeo.
Go molaleng gore se se ba bea phadišanong thwii le badiši ba ka Namaqua mo methopong ye e hlaelago ya tlhago. Le ge go le bjalo, Balemerui ba Yuropa ba ne ba na le Modimo le mmušo ka lehlakoreng la bona le, kgopolo ya bona ya bong bja naga ya poraebete bo tloga bo tiile, ba ile ba tsea nagamagaeng ka moo go sa thibelwego. Ka gona, mo mengwageng ye e latelago ye 100, maburu a go sepela ba kgonne go dira batho ba setlogo ba ka Namaqua ba se na lentšu go tšwa mo mafulong a bona a kgalekgale.
Bafaladi ba BaNamaqua, Barwana, BaKhoikhoi le Bahloka Ditšhupo ba kgotholetšwe kgole mafelelong ka lebowa, moo ba ikhweditšego ba phadišana ka bobona. Go sepela ga batho go go bego go hlaloša maphelo a bona go be go feditšwe le mananeokgoparara a bona a go hudugela a setšo a be a sentšwe. Ba bangwe ba bile ba ineela gomme ba ya go nna bašomi ba maburu a sepelago, goba go šoma bjalo ka bašomi ba ka dipolaseng tša bona.

Dipoloko tša Setlogo

Ba bangwe ba tšhabetše ka tšhireletšong ye e nnyane ya diteišene tša baromiwa goba ka mafelong a kgole ao a tlilego go bitšwa bjalo ka ‘dipoloko tša setlogo’, kudukudu go dikologa boromiwa bja Leliefontein ka Kamiesberg le ka Richtersveld (tšeo, go fihlela ka 1847, e be e le go putla mellwane ya semmušo ya Bothopi bja ka Motse Kapa). Lehono, mafelo a a setšhaba a akaretša 25% ya Namaqualand gomme e na le 40% ya setšhaba sa yona.
Dihlopha tše dingwe di ne fetogela bo ba baeki gomme ba thoma go phuruphuša ka mašakeng le metseng ya baagišane ba bona. Ka nnete, mollwane wa Noka ya Mmala wa Namunenba e fetogile go ba se sengwe sa ‘lesoka la bodikela’ mo nakong ye, ka bontšhi bja methalo ya bahlakodi ba merafe ya go fapafapana, ba ralala ka lefelong go hlola mathata.
Tiragalo ye nngwe ye e sa lokago kudukudu ye e dutšego ka kgopolo ya Namaqualand e diragetšego ka bogare bja bo1800, ge komelelo ye kgolo e tsene moo lefelong leo. Ka lebaka le, batho ka seteišeneng sa baromiwa sa Steinkopf ba ile ba huduša ba malapa a bona le mehlape ka lefelong le ka bago dikhilometara tše 15 kgole. Go tloga fao, ka Sontaga o mongwe ka ge batho ba bagolo ba le kerekeng, sehlopha sa bahlasedi ba Barwana ba tsene gare ga kampa, go bolaya 32 ya bana ba MaNama. Lefelo le le swailwe ka leswika ebile le tsebja bonolo, bjalo ka Kinderlê (moo bana ba robetšego).

Translated by Lawrence Ndou