Bahloka Boitšhupo ba ka Richtersveld

Batho bao e Sego ba Setlogo

©Shem Compion

Ka morago ga lesolo la van der Stel la Thaba ya Koporo, tsela ya go ya kgole lebowa e be e dirilwe. E be e se tsela ye e bego e le mošomo, ka tsela efe goba efe, eupša mo mengwageng ye e latelago ye e ka bago 200 palo ya batho bao e sego ba setlogo e fetogetše ka gare le go dikologa Namaqualand. Se se akareditše batsomi, balekodi, boradibjalo, balemerui ba ka Yuropa, makgoba a tšhabilego le palo ya seo se bitšwago Bahloka Ditšhupo (batho bao ba nago le madi a hlakanego). Ka moka ba go goroga ba ba mpsha bao ba nego phadišana ka methopo ya naga, palo ya dithulano ka seleteng e ile godimo – kudu mo nakong ya komelelo.
Sa mathomo, a re boleleng ka ga Bahloka Boitšhupo. ‘Merafe’ ye ya madi a hlakanego e be e tsebja ka maina a motho o tee, eupša ba ba maatla ba ba hlaotše bjalo ka ‘bahloka ditšhupo’ (bana ba Bašweu ba Yuropa le ba e sego bašweu) goba ‘Bahloka Ditšhupo-Mahottentot (bana ba makgoba le Makhoikhoi). Ka lebaka la go belaetša ga leloko la bona, bontšhi bja batho ba (le ge e le gore e be e le batho ba lokologilego) ba be ba se na maswanedi a go hwetša boagi ka gare ga bodulammogo. Ka fao, ba hlotše go sepela ga batho go ya ka lebowa, moo ba bego ba nyaka naga ya bobona.

Adam Kok

Mo, ba bo kopane gare le dihlopha tša setlogo tš MaNama, gantšhi ba feketša ba setlogo ka lebaka la dithunya tša bona, thuto goba lehumo la dithoto. Gape ba ne ba rwele maatla a mannyane a sepolotiki ka lebaka la sedumedi sa bona sa Sekreste gomme ba bangwe ba bona ba kgonne go dira khuetšo ya dipolase goba ditokelo tša phulo go tšwa go ba taolo ya bokoloniale, mme mafelelong ba tloga ba gola ka katlego.
Adam Kok wa go tuma, mothei wa setšhaba sa Griqua, e be e le yo mongwe o bjalo. Kok oo hudugile go tšwa Motse Kapa go ya Piketberg, moo a dutšego polaseng ka Stinkfontein ka 1751. Ka morago, yena le ba lapa la gagwe ba ile ba ya lebowa ka Kamiesberg moo batho ba gagwe ba bilego mafolofolo bjalo ka bommaditsela ka kgwebišano magareng ga bašweu ba Yuropa, Namaqua le batho ba Batswana ba kwa borwa. Ka bo 1780, ba bangwe ba maloko a lapa ba hudugile gape go ya nokeng ya Mmala wa Namune, moo ba dutšego ka tikologong ya Kimberley, pele ba huduga gape go nyaka naga ya bona. Bohudugi bjo ba ka mehla ka nnete bo be bo le ka baka la maburu a go sepela ge a tsena le go tšea naga.

Bahloka Ditšhupo ba ka Bosluis

Bahloka ditšhupo ba Bosluis ba hwetša leina la bona go tšwa legae la bona la setlogo, polase Bo-Sluis (ka godimo ga mokero), e sego go tšwa mo lentšung la Seafrikanse ‘bosluis’, leo le bolelago ka kgofa ya mohlare ya phelakadingwe hlokomela goba nta. Gape go a hlokega go lemoga gore lentšu le la go hloka mahlatse ‘baster’, leo le tšwago go tšwa boemong bja peleng ‘go hloka boitšhupo’, le swerwe ka tekanyo ya boikgantšho ke dihlopha tša go fapafapana tša bahloka ditš hupo (go akaretšwlea bahloka boitšhupo ba Rehoboth ka Namibia). Bagoeledi ba malwa ba ngwadile gore lebaka la matšatšikgwedi a morago go bo1800, ge maemo a bona a ‘go rakw aka boripana’ a ba a ba hlomphag ba le kaone gannyane bjalo ka a go feta ‘MaHottentot’ a a lego fase le badudi ba setlogo ba bangwe.
Ka tiragalong ye nngwe, go fihla ga Bahloka Ditšhupo ba Bosluis go laeditše go ba go sa hlakaneng le MaKhoikhoi a selegae. Ke boditšwe gore, mathomong, dihlopha tše pedi di be di sa tshepane le, malobanyna ka bo1980, lenyalo magareng ga MoNama le Mohloka Ditšhupo ba makaditše batho ka Eksteenfontein. Lehono, le ge go le bjalo, dihlopha tša go fapafapana ka Richtersveld di kopantšwe bjalo ka setšhaba gomme di šoma mmogo ka lebaka la bobotse bja bohle.

Translated by Lawrence Ndou