Emavezandlebe ase Richtersveld

Bantfu Bemimangaliso

©Shem Compion
Ngemuva kwa der Stel kuchubekela kule Ntsaba ye Copper, lendlela lebeyiya khashane kwenyakatfo yahlelwa. Bekungasiyo indlela lephitsitelako, noma ngayiphi indlela, kepha ngetulu kweminyaka lemakhulu lamabili inombolo yebantfu bemimangaliso bakhweshela endzaweni yase Namaqualand.
Loku kwafaka batingeli, labatsandza indzawo kanye nebuhle bengadze. Balimi base Europe, becisa tiboshwa kanye nenombolo yebantfu lababitwa ngemaVezandlebe (bantfu bengati lehlangene). Ngatotonkhe letitintfo letifikako letinsha leticudzelene ngendzawo noma ngendlela letsite, inombolo yekuhlangahlangana kulesigodzi iyachubeka – ikakhulu ngesikhatsi sesomiso.
Kwekucala, asikhulume ngawo lamavezandlebe. ‘Letive’ tengati lehlangene bekatiwa ngenombolo yemagama lahamba ngalinye, kepha lamandla emakholonisi awachaza njengekutsi ‘Ngemavezandlebe’ (bantfu bentfwasahlobo yema Europe kanye nebantfu labangasibo labamhlophe) noma emaVezandlebe-emaHottentos (bantfwana betiboshwa tema Khoikhoi).
Njengemphumela ke yemibuto lemile, lining lalabantfu (noma kenje tintfo letikhululekile) letingazange tilungele kutfola buve kumakholonisi. Kufana nekutsi, bangena ngenhloko kulomzabalazo webantfu kuya enyakatfo, lapho khona balungisa indzawo yabo.

Adam Kok

Lapha ke, bahlanganyela nema cembu ema Nama, lavame kukhulisa lesimo ngendlela yetibhamu tawo, imfundvo noma indlela letsite yemnotfo. Bebaphindze batfwele indlela yepolitiki ngenca yesimo sabo Senkholo kantsi nalabanye bebakaze bakhona kulwela emapulazi noma emalungelo emadlelo kubemtsetfo bemakholonisi, kantsi futsi nekukhulisa lokulungile lokuchubekako.
Lolowatiwako Adam Kok, lowacamba sive sema Griqua, bekakadze angumunye umuntfu. Kok wasuka eKapa waya ePiketberg, lapho atfola kuhlala khona epulazini lase Stinkfontein ngemnyaka wa 1751. Muva, yena nemndeni wakhe basuka baya enyakatfo yase kamiesberg lapho khona bantfu bakhe baba nemandla ekuba madvodza lasemkhatsini ngekushintjiswa emkhatsini wema Europe, bantfu beNamqua kanye nebe Tswana. Ngemnyaka wa 1780, incenye lenye yemalunga alomndeni asuka futsi aya eMfuleni we Orange, lapho khona bahlala endzaweni yase Kimberley, ngemuva kwekusuka futsi ngendlela yekufuna indzawo yabo. Lena ndzaba yekuhamba endzaweni cishe kwaba yintfo lesizatfu sema trekboers yekungena afike atsatse lendzawo.

Emavezandlebe emaBasters

Lamavezandlebe ema Bosluis atfola leligama kusukela ekhaya labo lelingilo, lipulazi le Bo-Sluis (ngetulu kwe sluice), hhayi leligama lesibhunu ‘bosluis’. Lelichaza lihlatsi lelimakile noma lelilula. Kumcoka nalokwati kutsi lelitemu le ‘livezandlebe’, lelisuswa ngetikhatsi takucala lelalakha ‘emavezandlebe’, linakekelwa ngetindlela letisetulu tekutigcabha ngemacembu emavezandlebe lamaningana (kufaka ekhatsi emavezandlebe ase Namibia). Tikhulumi letiningi setibhale kutsi lesizatfu salokubuyisela sikhatsi emuva kuya ku 1800, ngesikhatsi timo tabo tati ‘hhafuliwe’ kubachaza ngekutsi bancono kancane kunetihlupheki ‘hottentos’ kanye naletinye tintfo.
Noma ngusiphi simo, kufika kwe Mavezandlebe emaBosluis kwakhomba kutsi ngandlela tsite bakhweshile kulama Khoikhoi. Ngatjelwa kutsi, ekucaleni lamacembu bekavama kukhatsateka ngamunye wabo futsi, njengamanje nga 1980, umshado emkhatsini wema Nama kanye nemaVezandlebe ungaphakamisa emehlo eEksteenfontein. Namuhla, nomakunjalo, lamacembu lahlukene lamaningi ase Richtersveld sekagucuke ahlangana njengemmango munye phinze asebenta ndzawonye kwentela kutfola lokuhle kwabobonkhe.

Translated by Phindile Malotana