Sialala ya tshi Zulu zwi tshi da kha Vhurereli
U mona na divhazwakale ya ma Zulu, ahu thu vhuya ha vha na vhutshilo havho hune ha sa kwame lutendo lwavho: kha dzi ndwa, mishumo ya tshithu, na kha zwipida zwinzhi zwa vhutshilo na mathada kha vhutshilo ha vhathu, kha zwa vhulimi na zwa vho zwa matshilo avho a duvha linwe na linwe ngauralo ngauralo.
Nga zwifhinga zwothe, vhadzimu vha sedziwa sa tshiko tsha vhutshilo havho hune ha bva hone thuso na u wana hone ndaela dza u kona u tshila, zwenezwo zwine vhone vha ita ndi uvha fha dzi nduvho na zwithavhelo zwo vha fanelaho. U tshi nga engedza kha zwithu zwine vha sumedza u luvha vha fhasi, vha ya kona u tenda na kha Mudzimu wa muya, ane avha uri o sika zwithu zwothe na zwifuwo na zwimela, na madi na dzi thavha, na duvha na nwedzi.
Uya nga ha lutendo lwa ma Zulu, muthu ane atshila una muvhili na muya. U tshi nga engedza huna zwipfi zwa mbilu. Na muhumbulo na u pfesesa ha dovha ha vha na murunzi vhu vha ha muthu. Uya nga ha ma Zulu vha tenda kha uri isithunzi ndi tshone tshine tsha tuwa tsha ya uvha vhadzimu nga murahu ha lufu.
Nga murahu ha musi ho itwa mushumo wa u vhuisa, hune muya wa thoma wa vhuiswa hayani. Zwa u ita tshithavhelo ndi zwithu zwine zwa vha zwa ndeme kha u amba na vhadzimu zwine zwi nga buroho ine ya tangana na vhathu vhane vha vha uri vho no fa na vhane vha vha uri vha kha di tshila musi vhane vha khou tshila hu tshi vha na zwithu zwine vha vha vha tshi khou toda kana vha tshi khou livhuwa vha ita mushumo.
Mimuya ya vha fhasi hu tendiwa uri ina maanda. Maanda a vhadzimu hu tendiwa uri ana maanda kha zwithu zwa mupo na hone vha fanela u kwamiwa hu sathu itwa tshithu na tshithihi shangoni tsha ndeme.
Tshaka dza Zwithavhelo
Ma zulu vha na tshaka mbili dza zwithavhelo. Huna zwa u livhuwa zwine zwa itea musi ho itwa zwithu zwine zwa vha uri ndi zwavhudi, u fana na musi hu tshi pfi muthannga o hula, kana huna zwiliwa zwinzhi, kana musi vhutshilo mudini vhu tshi khou tshimbila zwavhudi ahu ngo vha na malwadze manzhi.
Ha vha na ukuthetha, zwi vha hone musi mirado ya mudi vha tshi khou sokou lovha lwa tshi vutshela, kana musi zwithu zwi sa khou tshimbila, na vhathu vha tshi khou pfa vha tshi khou kundiwa. Zwithavhelo zwothe kanzhi zwiitwa nga kholomo kana mbudzi, zwiitwa uya nga mishumo yavho na vhulavhelesi vhuhulwane, arali hezwi zwi sa khou tevhelwa, tshithavhelo tshi nga disa zwithu zwine zwa vhavhesa vhukuma.
Nga tshifhinga tsha centuary ya vhu 20, vhunzhi ha vha lafhi vha zwa sialala vho swika he vha vha mirado ya dzikereke dza vhathu vho diimisa nga vhothe ine ya thonifha zwithu zwa vha fhasi hafhu. Inwe ndi hei Ibandla lamaNazaretha, i ya divhea vhukuma vhukati ha tshitshavha tsha ma Zulu.
Ine yo vha hone nga 1911 nga Isaiah Shembe, i divhiwa sa kereke ya Shembe, kereke khulwane ya hone i nnda zwituku ha Durban, fhedzi ina vhatevheli vhanzhi kha tshitshavha, vhane vha ambara zwiambao zwine zwa vha zwo rungiwa nga malungu, vhane vha losha nga kha dzi nyimbo na mitshino.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Vhubvo ha ma Zulu, ndi vhone vhathu vhanzhi vhukuma Afrika Tshipembe, vhane vha dzula kha shango lituku la vhathu vhane vha amba luambo lwa ...