U Takuwa ha Zwithu Zwiswa
Zwo vha zwi tshi konḓa u vhala muhumbulo wa vho-Mandela. Vho vha vha muthu o dzikaho kha vhuṱambo he ha vha hu tshi khou itwa ngavho fhethu he ha vha huna ofisi yavho. Mahlamba Ndlopfu (u takuwa ha zwithu zwiswa) vha kale vha Liberta, na vhafumakadzi vha dzi Prime Ministers na dzi Prisidenthe vho vha vho no dzula nga tshifhinga tshithihi.
Vho vha vho vhidza na dzi tshilikadzi. Kha dzi tshilikadzi ho vha huna mufumakadz wa vho Oliver Tambo vho Adelaide na wa vho Walter Sisuli vho-Albertina. Hezwi zwigwada zwivhili, zwa vhalidzi vha vha lwelwa mbofholowo vha vhathu vhatsu na vha vha tshena.
Vho vha vho dzula nga zwigwada zwo fhambananaho musi mupridenthe vha tshi vha lumelisa nga u ṅwenwela vha ri “vhaḽa vhafumakadzi vha vha ḓivhalela” ha vha na u kuvhatedza zwi tshi bva kha mufumakadzi wa muprisidenthe wa kale vho-P.W. Botha na Magda Diederichs tshilikadzi ya muprisidenthe wa kale vho-Nico Diederichs.
Hu saathu fhela na tshifhinga zwigwada zwo mboḓi ṱangana henefho vhathu vha tshi khou lumelisana. Ho vha hu sina zwine vha khou lingedza u ita. Vho mbo ḓi kona u humbula zwe vho Vorster nga murahu ha musi vho takadzana na muprisidenthe wa kale wa Malawi - Hasting Banda na mufumakadzi ane ashuma vhone Cecilia Kadzamira kha state banguet Johannesburg.
Vho Vorster musi vha tshi ḓiimelela vha ri vhone vho vha vho tou dzula tsini na mufumakadzi wa muthu mutsu huna mushumo zwe zwa vha zwi tshi khou thusa Afrika Tshipembe.
Hangwelani, Fhedzi ni Songo Hangwa
Mbuno dza uri vho-Mandela vho takadza havhala vhafumakadzi ho vha hu muhumbulo wavho. Vha ri ho vha hu nḓila ya u ṱoḓa u hangwa zwa murahu na uri hu vhe na pfano vhukati ha vhathu nga tshavho. Hezwi zwa pfano vho vha vha tshi khou zwiitela uri hu hangwiwe zwa murahu zwa mushumo wa tshiṱalula.
Vho vha vho lavhelesana vhukuma na zwiito zwa uri vhathu vho vha vha tshi khou balelwa uḓowela ubva kha milayo ya muvhuso wa tshiṱalula. Vho vha vha tshi khou itela uri mavhuru na zwigwada zwoṱhe zwine vha shuma khazwo vha ḓi wane vha tshi khou kona u ḓivha uri avha nga ḓo vha khakhisa kha mishumo yavho.
Uri Afrika Tshipembe ḽi akona u kunda zwa khethululano nga muvhala sa lushaka luthihi. Vho vha vha songo tendeliwa u ṱanganisa u farelana na mbuyelo. Vho Mrs Ntsiki Biko mufumakadzi wa vho Steve Biko vhe vha vhulawa nga u tou pfiswa vhuṱungu u swika vha tshi fa nga mapholisa musi vha tshi khou vhudziswa dzi mbudziso avho ngo vha tendela vho ri ri nga vha hangwela fhedzi ri nga si hangwe.
U Farelana kha Vhathu Vhoṱhe vha Afrika Tshipembe
Vhuṱambo hothe ho bvelela, vhafumakadzi vho vha takalela na vho Mrs Verwoed. Vho-Mandela vho shuma nga maanḓa kha u farelana. Vho lwa nga nḓila dzoṱhe u dzula na vha muvhuso wa mavhuru na u amba na vhathu vho fhambanaho. Vha dzikisa nyofho dza vhathu vha tshena vhanzhi havho vhe vha vha vha tshi dzula vhe miḓini yavho nahone vho fara zwigidi nga zwifhinga zwa khetho.
Vho vha vha khou shavha uri vhathu vhatsu vha nga vha vutshela vha vha lifhedza miṅwaha ya 48 ye vha i fhedza vha tshi khou vha tambudza vha tshi vha ḽisa luvhavhaho shangoni ḽavho. Kha mitambo yoṱhe ho vha hu tshi vha huna mulalo na shango uri hedzi ndi khetho dza mulalo.
Vho-Mandela vho ḓi bva phanḓa kha khetho hu songo vha na dzi nndwa. Vho vha vha muthu o khetheaho vhukuma na mvumbo ya vhuḓi. Vhathu vhe vha vha vha tshi vhenga vhathu vhatsu zwino vha tshi sedza vho-Mandela vha vha sedza nga ṱhonifho.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Albertina Sisulu, musi vha tshi vhidziwa upfi mme wa tshitshavha kana mmeSisulu ndi ngauri vha dzhenelela vhukum kha zwa ulwa na muvhuso wa...