U Dalela Mapungubwe

Fhethu ha u Naka

Phakha ya lushaka ya Mapungubwe yo thoma u vulela magethe ayo vhaeni nga nwaha wa 2004. Ndi fhethu ha u naka, hono mangadza ha dovha ha ḓala nga zwimangadzo.

©Jacques Marais

Ndo vhona hu tshi tou vha tshiko tsha zwimangadzo na ṱhuṱhuwedzo. Munwe muthu muhulwane ono bva Ṱhohoyanḓou o mbudza uri vhathu vho no ḓa vha tshi dalela Mapungubwe vha ṱoḓa u huita havho. U khou amba ngoho.

Nḓila ine ya u Swikisa

©David Fleminger

Phakha ya Mapungubwe ndi km dza 530 vhubvaḓuvha ha Johannesburg (km dza 480 ubva Pretoria). Zwi nga dzhia awara dzo no swika ṱhanu kana dza rathi arali hu sina traffic. Holu lwendo lwo lapfa zwiṱuku arali u tshi khou tou ṱoḓa uya lwa mafhelo avhege. U bva Johannesburg, u fanela u fara gondo ḽa N1 uya Polokwane.

Wa reila ubva ḓoroboni kha khona ya R521 uya Dendron. Nga murahu ha Dendron (hune ha dovha ha vhidzwa upfi Mogwadi), wa isa phanḓa u tshi kha R521 u tshi khou ya Vivo. U ḓo vhona tshikwara tsho lapfaho tsha thavha dza Soutpansberg tsho ima kha ḓaka ḽine ḽa vha uri ḽo adza, wa kona u fhira.

Nga murahu ha Vivo hu ḓa hunwe fhethu hune hu ya kona u zwimiwa hone hune ha vha AllDays. Gondo ḽi ya ita milenzhe ya mmbwa zwiṱuku, u tshi khou ya kha tshanḓa tsha uḽa na tsha monde musi u tshi khou isa phanḓa wo livha kha R 521 wo sedzana na Pontdrift. Zwine zwa vha km dza 11 u saathu swika mukaṋoni wa Pontdrift u ḓo kona u vhona tswayo dza Mapungubwe. Wa kona u khonela kha tshanḓa tshauḽa kha R572 wa isa phanḓa na u tshimbila lwa km dza 23 u swika u tshi swika kha gethe ḽihulwane.

U nga kona u swika Mapungubwe u tshi khou bva Mussina. Uri u kone u tevhela hei nḓila, wa isa phanḓa kha N1 nga Polokwane na Makhado u tshi khou ya Musssina. Musi wo no vha Mussina wa kona u khonela kha tsha monde kha gondo ḽa R521 wa kona u reila zwine zwa swika km dza 60 uri u kone u swika kha gethe ḽihulwane. Nḓila dzoṱhe dzine dza kona u swikisa Mapungubwe dzi atshimbilea.

Unga Renga Zwoṱhe Polokwane

U fanela u ḓivha zwauri Polokwane ndi yone ḓorobo khulwane ine ya vha ya u guma u vhonala zwino u fanela u renga zwoṱhe zwine wa khou zwi ṱoḓa. Mapungubwe ndi fhethu hune zwithu zwoṱhe u tou ḓiitela. Ḓorobo ya Dendrin, Vivo na Alldays dzina hune wa nga kona u shela mapfura hone na zwivhengele zwine zwi sa tou vha zwinzhi, ahuna zwithu zwine wa nga zwi wana zwihulwane. U fanela u shela mapfura Allday ngauri ahuna hunwe hune wa nga kona u shela hone vhukati ha Allday na Mapungubwe. Kha hetshi tshiimo ahuna fhethu hune ha shelwa hone mapfura Mapungubwe. Hunwe hune vha nga shela hone ndi Dongola Ranch, zwine zwa vha km dza 30 ubva kha gethe Ḽihulwane u nḓilani u tshi khou ya mussina.

Mutsho na Malaria

©Ton Rulkens

Mapungubwe huwela kha fhethu hune ha fhisa vhukuma, dzi mvula dzine dza na nga khalanwaha dzi ya fhambana ubva kha 350-400 mm, dzine kanzhi dzana hu tshilimo. Sa zwine zwo ambiwa nnṱha, hafha fhethu huya fhisa. Tshilimo tsha hone tshi ya fhisa vhukuma u swika kha degree dza 45. Vhuria hu ya dudela, vhusiku ha rothola.

Zwine zwa vha zwa vhuḓi ndi uḓa na zwinwe zwiambaro zwa u dudela arali u tshi ḓo tshimbila na vhusiku. Mapungubwe ndi fhethu hune ha vha na vhunyunyu, u fanela u fara zwithu zwa u fafadzela. Zwa u thivhela malaria ndi zwithu zwine zwa fhira zwa Kruger, naho zworalo ahu athu vha na zwithu zwine zwo no ambiwa. Zwa uri unga dzhia mushonga wa ulwa na vhunyunyu zwi bva kha iwe muṋe. Unga amba na dokotela wau arali zwo tea.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe