Ku Vhakela Mapungubwe

Ntanga wo Saseka

©Jacques Marais
Mapungubwe National Park yipfule tigede tayona hi lembe ra 2004. I ntanga wosaseka swinene; wutisa switsundzuxo swa kahle, ya hlamarisa naswona yitele swihlamariso. Ndzi kume leswaku hiyona yitisaka ntsako na nhlonhletelo. Muyeni un’wana wa mudyuhari wo huma e Thohoyandou undzi byele leswaku munhu un’wana na un’wana loyi ataka e Mapungubwe ulava leswaku yiva yayena. U tiyisile.

Ku Fika Kona

©David Fleminger
Mapungubwe National Park yikwalomu ka 530 kms kusuka e nwalungwini wa Johannesburg (480 kms kusuka e Pretoria). Swinga kutekela exikarhi ka 5 na 6 wa tiawara kufika kona, sweswo switaya hiku kutele kufika kwihi e mapatwini. Rendzo leri ringava rilehile swinene loko uya eku wiseni eka kuhela ka vhiki, kambe swavuyerisa ku endla sweswo.
Kusuka e Johannesburg, teka gondzo ra N1 kuya e Polokwane/Pietersburg.
Tsemakanya hile dorobeni kutani u teka gondzo ra R521 kuya e Dendron.
Endzhaku ka Dendron (leyi vange i Mogwadi), yana emahlweni hi gondzo ra R521 kuya e Vivo. Uta vona tinshava ta Soutpansberg leti longolokaka hile tlhelo kwale nhoveni kutani uta hundza hile tlhelo ra vupela dyambu bya yona.
Loko u hundze Vivo kuta ndzhawu yo hlota ya Alldays. Patu rita endla sweswiya swa nenge wa mbyana (right-left) loko uya emahlweni hi gondzo ra R521 kuya e Pontdrift.
Kwalomu ka 11kms unga se fika e ndzelekanini wa Pontdrift, uta vona swikoweto leswinge Mapungubwe.
Jikela exineneni eka gondzo ra R572 kutani u fambisa sweswo kuringana 23 kms kuya e gedeni leyikulu.
Unga tlhela u kota kufika e Mapungubwe kusuka e Mussina. Ku landzelela gondzo leri, famba hi N1 u tsemakanya Polokwane/Pietersburg na Makhado/Louis Trichardt kuya e Musina/Messina. Loko uri e Mussina, jikela e ximatsini eka R521 kutani u chayela kuringana 60 kms kuya eka gede leyikulu.
Mapatu hinkwawo lawa yayaka e gedeni leyikulu ya Mapungubwe yana xikontiri naswona yale ka xiyimo xa kahle.

Xava e Polokwane

©Jacques Marais
Switivi leswaku Polokwane hirona doroba lerikulu rohetelela leri ungata rikuma, xava hinkwaswo leswi ungata swilava. E Mapungubwe mati swekela swakudya. Madoroba ya Dendron, Vivo and Alldays yana tindzhawu tochela mafurha na swivhengelani leswintsongo kambe akuna lawakulu. Tsundzuka ku chela mafurha emovheni loko u fika e Alldays hikuva akuna ndzhawu yinwana yochela mafurha exikarhi ka Alldays na Mapungubwe. Eka nkarhi lowu akuna ndzhawu yo chela mafurha leyi kumekaka e Mapungubwe. Xitichi xiri xin’we xa mafurha xile e Dongola Ranch, kwalomu ka 30kms kusuka e gedeni leyikulu loko uya e Mussina.

Maxelo na Malaria

©Ton Rulkens
Mapungubwe i ndzhawu leyinga oma nyanya ya laha tikweni, naswona timpfula ta lembe tiva exikarhi ka 350-400 mm, laha yinaka hi tinhweti ta ximumu. Tani hileswi swinga vikiwa laha henhla, ndzhawu leyi yina kupfa yi oma swinene. Ximumu xakona xa hisa swinene, kuya fika kwalomuya kava 45 degrees centigrade. Xixika xakona xa kufumela, kambe navusiku kunga titimela. Switshama swiri miehleketo ya kahle ku famba na mpahla yo kufumela loko kuriku uta tsakela ku chayela navusiku.
Mapungubwe yitekiwa tani hi ndzhawu ya malaria, swilava leswaku u teka murhi wo chavisa tinsuna. Vukona bya tinsuna letinga rhwala malaria byile hansi nyana loko ku pimanyisiwa nale ntangeni wa Kruger, hambiswiritano, akuna tinghozi leti taha kuvikiwaka ta mavabyi lawa. Ku hlawula maxelo nakuva unga teki murhi wa malaria swileka wena nwinyi. Yana eka Dokodela kukuma loko vutshunguri, loko swilaveka.

Translated by Ike Ngobeni