Mishumo ine ya vha ya Ndeme
Dzi ngoma dzine dzo vha dzi kha di vha hone na zwino dzi itwa vhuria, dzo vha dzi tshi vha dzo disendeka nga u vha hone ha nwana ane abva musanda kana mudulu wa musanda kha vhafumbi. O vha tshi vha ene murangaphanda mulani nahone murangaphanda wa tshifhinga tshilapfu kana ha vha ho kaliwa minwaha (mphato): nga hei ndila vhanna vho vha vha tshitumaniswa na vhuhosi.
Maduvha matuku hu saathu vha na bodika, muhulwane (ravadia) na muthusi wawe (modituana) vho vha vha tshi ṋangiwa musanda uri vha kone u langa ngoma yothe. Vha ita mishumo sa zwe vha vhudziwa nga khosi. Munna wa mishonga (thipana) na ene ovha atshi tiwa uri a kone u fumbisa muthu munwe na munwe.
O vha atshi tea uvha muthu ane a bva nnda, u fhungudza zwa vhuloi. Vhusiku hune ngoma ya vha i tshi khou vula, vha Badikana (vhathu vho ḓaho u fumba) vha ya ima nga u tevhelana, huna murangaphanda nga phanda havho. Nga murahu havho ndi u tevhelelana ha vhahulwane, vhanwe vha bva kha khoro ya musanda, vha tshi khou tevhelwa nga vhathannga vha inwe khoro, u vhuya uswika kha khoro ya u fhedzisa.
Vhatukana vha ya kwatama vha rwiwa, zwi tshi khou tshimbila nga ndila, vha rwiwa nga thamu luvhili zwine zwa vha vha vhukuma kha mutana hu sina zwe vha ambara nga rabadia, zwa u rwiwa ndi zwithu zwa sialala zwa kale zwine zwa vha zwi tshi khou amba uri vhuimo avhu di nga u bebiwa fhedzi, na nga zwine muthu avha zwone. U itwa hezwi zwi tanganiswa na ngoma dza vha Pedi, na u kona uvha vhea kha zwigwada zwine zwa vha uri zwo vha fanela.
Ngoma ya Bodika
Li saathu tsha litevhelaho, huna mananga anndwa (phalafala) yo vha I tshi lidziwa, hu tshi khou tevhelwa ku itele nga rabadia, badikana vha ya mulamboni, hune vha do kona u fumbisw anga ndila yo teaho. Vha tshi fhedza u fumba vhathanga vha dzua kha madi au rothola ane adovha thusa u sa tsha pfa vhutungu vhunzhi. Musi vho no awela lwa duvha lothe vhathannga vha kona u tshina vha tshi gonya hune muḽa wo ima hone. Muḽani ho vha hu tshiitwa dzinndu nga dzi thanda ha fuleliwa nga mahatsi.
Hu dzheniwa nga nḓila mbili, inwe i dubo lwa east hune ha dzhena vhanna vhane vha vha na pfanelo dza u fumbisa, na munwe kha west hune ha dzhena vhathannga ngawo. Vhanna na vhathannga vho vha vha tshi lala kule na kule. Khoro inwe na inwe yo vha i tshi kona u ḓi vhasela mulilo, na u mona na hune vhafumbi na vha muta vha vha vha hone vha dovha vha edela hone.
U vhasiwa ha muli ndi zwithu zwine zwa vha zwihulwane, ngauri wo vha u tshi fungiwa nga zwithu zwine zwa vha zwo dzhiwa zwi tshi bva musanda, u swika muḽa u swa, wo vha usa tendelwi u tsima. Mishumo ya duvha na duvha u swika mula u tshi swa yo vha i tshi fhambana zwituku. Kanzhi vho vha vha tshi ya u zwima na uvha vha tshi khou ita zwa u vhumba vhathu, u fana na u ita mikumba na mishumo ya dzi thanda.
Nga matsheloni na nga madekwana ho vha hu tshi vha hu tshi khou imbiwa. Badikana vho vha ha tshi gudiswa uvha na tshivhindi na u kondelela, na u thonifha vho khotsiavho, zwine zwa vha mushumo muhulwane zwi tshi da kha u thonifha na mahosi. Zwithu zwa mvelo ho katelwa divhazwale, mishumo na milayo zwo vha zwi tshi gudiswa hu tshi khou shumiswa milayo ine ya vha uri ayo ngo doweleya.
Tshifhinga tshothe vhathannga vho vha vha tshilingiwa uri hu vhonale uri vha ya kona na u kondelela ho katelwa na mishumo ya duvha na duvha ya u rwiwa. Uvha na mulayo vho vha vha tshi zwifhiwa nga swili, nahone nga tshifhinga tsha dzi ngoma ho vha hu sa lovhi muthu. Mirado ya bodika, vhane vho vha ha tshi sedziwa minwaha, u tsini na uswa ngoma vho vha vha tshi wana madzina.
Hezwi zwigwada zwo vha zwi na mushumo wa tshisole nahone vho vha vha fhasi ha mulayo wa wa Kgosana ya mphato. Mirado yo vha i tshi kala minwaha yavho zwi tshi khou sedza dzina la khosi, na u kona u vha fhambana nga minwaha kha vhanwe vha fumbi. Musi ho no fhela zwa u riniwa ha madzina vhathu vho vha vha tshi vhudziwa duvha line mula wa khou swa ngalo, ha kona u lugiselwa zwiliwa zwa vhafumbi musi vha tshi vhuya hayani. Nga matsheloni a u fhedzisa, vhafumbi vha ya tamba dzi pennde dzavho tshena.
Dzine vho vha vha nadzo ubva tshe mula wa ima. Khotsi munwe na munwe uya a gera nwana wawe mavhudzi a mufha tshiambaro tsha tsini tshiswa tshine tsha vha tshi tshi khou amba uri o no hula zwino. Mivhili ya vhathannga ya dodziwa luvhundi kha hetshi tshikhala vha vha vha tshi khou divhiwa sa vha kundi. Vha ya imiswa nga ndila yone yo teaho vha rwiwa lwa u fhedzisa. Ubva hafha vha tuwa vha si tsha sedza murahu musi mula u tshi khou uswa.
Ngoma dza vha Bogwera
Nga murahu ha minwaha mivhili ho mbo di vha na ngoma dza vha bogwera. Nga ndila ya hone hezwi zwo vha zwi tshi fana vhukuma na Bokika, nga nnda ha uri zwo vha zwi sa tou dinesa na tshifhinga tsha hone zwo vha zwi tshi vha nwedzi muthihi. Nga tshifhinga tsha mushumo vhafumbi vho vha vha tshimiiswa nga tshitshavha tsha vhanna, zwine zw avha thusa uri vha kone u ita mishumo ine ya itwa nga vhanna. Vha bogwera vha do dovha vha khwathisedza zwa vhanna zwine zwa itwa nga mirado ya ngoma.
Ha vha na u farana ha tshothe na u kona u shumisana zwa sikiwa nga tshifhinga tsha bogwera. Tshe ha vha na zwa u tuwa u tshi ya u shuma kule, hezwi zwithu zwo sika zwigwada zwa vhathu vhane vha di vhidza vhathannga vha hayani- vhane vho thusana kha uri vha kone u wana madzulo vha dzi doroboni na mishumo. Na u thusana kha u hwala mitumbu ya mirado yavho vhane vha vha vho fa, na u kona u divhadzana nga ha mishumo ine ya vha uri ndi ya ndeme.
Hezwi zwikhala zwa u hula ha vhanna kha zwa sialala zwo vha zwi tshi tou vha zwithu zwine zwa fanela u itwa zwa u kona u dzhiwa upfi wo hula. Hezwi zwi khala unga kona u zwi vhea nga ndila hei: nwana (lesea); mutukana (mosemane); muswa(leSoboro); muswa o fumbaho (modikana); mirado ya u fhiriselwa kha vhanna (sealoga); vhafumbi (leagola); vha fumbi vha tshi kha zwa bogwera (legwere); ha kona uvha na munna (monna).
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe