Musi mulimi atshi thoma zwa u tavha zwimela, vha fanela u thoma vha sedza zwiko zwine zwa vha hone, ha u limela, tshelede na mushumo. Hezwi zwi ya kona u kwama tshaka dza zwimela, tshifhinga tsha u tavha na u dala ha hune zwa khou tavhiwa hone.
Rabulasi u fanela hafhu u dovha ata zwimela zwine ado zwi tavha-u shavhisa u fhalala ha mavu, na u khwinisa mutakalo wa mavu, sa zwiliwa zwa zwifuwo, na zwiliwa zwa vhathu, na u ya kha manwe mashango na u shuma hayani na u rengiswa? Naho zworalo hu di vha na zwithu zwine zwa nga lushaka lwa mutsho, u swikelelea kha vharengisi, zwishumiswa na u thodea zwi ya tutuwedza u tavhiwa ha miroho na u dzhia tsheyo ngazwo.
Zwishumiswa Zwa Musi hu Tshi Tavhiwa Miroho
Madi
Musi u tshi nanga tshimela tshine wa vha u tshi khou toda u tshi tavha zwi fanela hafhu ubva na kha zwine zwo no vha hone. Huna madi a u sheledza na, zwishumiswa zwa u sheledza, gwedzho kana madi a mutsho u fana na musi hu tshi na mvula. Uri madi ahone ana mvumbo de, o dala vhungafhani na uri tshimela tshi do kona na u dowela tshiko tsha madi?
Ha u Tavhela na Mavu
Fhethu ha u tavhela ndi hu ngafhani? Hu ya kona na u shumiwa nga zwanda kana hu shumiwa nga mitshini na uri ndi lushaka lufhio lwa mavu?
Zwa u ita dzi ndingo dza mavu zwi ya thusa kha u vhona lushaka lwa mavu, na pfushi ine ya vha hone kha mavu na u nyorea nga u angaredza na u tewa nga u tavhiwa khao. U nga tendela na u khethekanya bulasi lau la bva zwipida zwituku u itela uri hu kone u vha na u shandukiswa ha pfulo, u fhungudza u tswa na u kona u swikelelelea nga vhahura na zwifuwo zwa vho.
Ndambedzo ya Masheleni
Ndi dzi fhio dzi ndambedzo dza masheleni dzine dza vha hone? Tshimela tshi la masheleni mangafhani nahone lwa tshifhinga tshingafhani nga murahu ha musi hu saathu kiwa. Sa tsumbo. Unga kona u vhambedza u dura ha musi hu tshi khou tumbuliwa dzi olive zwine zwa nga dzhia minwaha mituku uri hu kone u vhonala mbuyelo musi ho vhambedziwa zwo shumaho musi zwi tshi vhambedziwa na miroho, ine ya nga kona u kaniwa u mona na nwaha wothe. Hu fanela uvha na zwine zwa vha wo nwaliwa fhasi nga uri wo di vhudza mini kha hovhu vhubindudzi uri u kone u wana ndambedzo ya masheleni.
Mushumo
Zwa u tavha miroho kha bulasi lanu zwi do toda u shumiwa nga zwanda kana nga mitshini? Arali huna vhathu vha u shuma bulasini zwa u tavha muroho zwi nga salela murahu ha zwinwe na? mitshini i hone na kana i do tou hadzimiwa nga masheleni? Arali zwo ralo u fanela u sedza hafhu na phethirolo, miholo na zwinwe zwine zwa vha zwi tshi khou katela zwikili u fana na u kona u reila modoro musi hu tshi khou tea u tuwiswa zwilinwa.
Ndi Tshifhio Tshimela Tshine wa Nga Tshitavha
Zwa u naga uri ndi tshifhio tshimela tshine wa nga tshitavha ndi zwithu zwine zwa konda nga maanda zwi toda u tou wana tsivhudzo kha vharengisi vha dzi mbeu na vhadivhi vha zwimela.
Mutsho Wo Vhambedziwa Na Tshimela
Mutsho wa bulasi, lushaka lwa mavu na dzi mvula ndi zwone zwine zwa kona u talusa u bvelela ha tshimela. Sa tsumbo, sorghum na millet dzi ya kona u kondelela gomelelo zwi ya tenda u liwa nga vhathu na nga zwifuwo, ngeno huna uri mutsho une wa rothola u tshi nga di funa miomva na dzi nkhwe.
Zwa U Fhedzisa Zwa Tshimela
Zwine zwa vha zwa vhukuma, tshimela tshi ya kona u khwinisa mavu, tsha bveledza zwiliwa kha zwifuwo na kha vhathu tsha dovha tsha kona u dzhenisa masheleni. Hu di vha na zwimela zwine zwa vha uri zwo tavhiwa zwi vha zwo tavhiwa lwa tshothe u fana na miri ya mitshelo, uri mavu akone u dzulisea fhethu hune ha vha uri ho tsitsa na u khwinisa u tshimbila ha madi kha mavu.
Dzi legume u fana na dzi cowpeas dzi ya gonyisa nitrogen kha mavu. Tsha dovha tsha vha tshithu tshihulwane vhukuma kha u vala zwimela, tsha dovha tsha kona u liwa nga zwifuwo na u ita hay kha zwifuwo na u kaniwa hu tshi khou tevheliwa matari ahone ane avha na u dala ha protein na mbeu ine ya vha i tshi khou liwa nga vhathu. Zwine zwa fana ndi zwauri na sorghum i ya kondelela gomelelo zwine zwa vha zwi tshi khou engedza zwa manyoro kha mavu.
Mitengo Ya Zwimela
Mugaganyagwama ‘zwa nga nnda zwa u bveledziwa kha zwa u lima, u liwa mitengo na u rengiswa Afrika Tshipembe ubva nga 2018 uya nga 2027’ nga vha Bureau for Food and Agricultural Policy (BFAP) vho humbuleliwa uri hu do vha na u dala vhukuma ha zwimela Afrika Tshipembe.
Zwazwino ho no vha na masimu manzhi vhukuma a u tavha zwimela Afrika Tshipembe musi u tshi sedza kha u tavhiwa ha zwimela.
Zwo sumbedza uri zwimela zwine zwa nga mavhele a muvhala wa tshitopana (kanzhi aliwa nga zwifuwo) na dzi soybeans zwi khou hula, nga maanda mavhele matshena ane atou vha tshiliwa tshone tshihulwane. Hezwi zwi vha zwi tshi khou bva kha mbuyelo ine ya vha uri i fhasi ya grain nau todea hafhu ha zwiliwa zwa zwifuwo sa vhunga vhafuwi vha tshi khou engedza vhukuma kha masimu avho nga mulandu wa u vha hone gomelelo kalenyana.
Zwine zwa vha Zwo Shumiswa Musi hu Tshi Khou Bveledziwa Zwimela
Vha Bureau for Food and Agricultural Policy (BFAP) vho dovha hafhu vha humbulela uri vhukati ha nwaha wa 2018 uya kha 2027 hu do vha na u gonya ha mutengo wa mapfura na u tsa ha rannda ya Afrika Tshipembe musi u tshi i vhambedzwa na manwe mashango fhedzi i do gonyisa zwine zwa vha zwi tshi khou dzhenelela kha zwa u lima u fana na manyoro na mapfura. Zwino u sa tsha shumiseswa ha hezwo zwothe zwi do fhungudza u dura.
Zwa u disa dzi legume zwi dovha hafhu zwa thusa, zwi nga thusa kha zwithu zwa u fhata nitrogen ine ya vha yo sala kha mavu. Na u shumisa masalela a zwimela sa manyoro na u ita zwa mulche kana zwimela zwine zwa rengiswa nga masheleni zwi kone u fhungudza zwa u sheledza.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe