Khovhe ine ya vha yo naka- u fana na koi, goldfish, na tropical aquarium fish – ndi khovhe dza u naka dzine dza vha dzo fashelwa uri dzi vhe dzo sokou vhewa matoni avhathu, dzo valelwa nga ngomu ha ngilasi kana kha zwithu zwa khovhe.
U bveledziwa ha khovhe dza u naka Afrika tshipembe ndi hutuku vhukuma, hune vhathu vhatuku vhane vha fuwa dzi koi, Lake Malawi cichlids, discus fish, killifish na dzi goldfish. Hezwi kanzhi zwiitwa Eastern Cape, Mpumalanga na KwaZulu-Natal. Vha u bveledza vha vha vho tou di vhudza u ita dzone fhedzi vha ita mbambe nga u ita dzine dza vha dza maimo a nntha dzine dza vha dzi tshi khou da dzi tshi khou bva Far East – dzine dza swika 95% ya dza Afrika tshipembe dzine dza vha dzo nakiswa dzi tou da.
Ahuna na fhethu na huthihi Afrika tshipembe hune wa nga kona u wana dzine dza vha dza mutengo wa fhasi dzine dza vha dzo naka. Na zwa u dzi disa fhano zwi vha zwi tshi khou di dura u tshi vhambedza na mutengo wa hayani wa u bveledza na u phadaladza.
Zwine Khovhe dza Unaka dza vha dzi tshi Khou Zwitoda kha Udzi Bveledza
Arali Afrika Tshipembe vha nga vhuya vha humbula u vala tshikhala tsha khovhe dza u naka nga zwibveledzwa zwavho, vha fanela u tevhela zwithu hezwi zwina, zwine zwa vha zwone zwine zwa ita uri hu kone uvha na u bvelela kha zwa Far East zwa u bveledza khovhe dza u naka:Dzi vha dzi dza maimo anntha
Vhundeme hadzo nahone vhu vha vhu nntha
U vhambadza hu vha hu vhukati.
Khovhe dza u naka arali u tshi khou dzi fuwa zwiita fhethu hune ha vha vhukati hune ha dudela hune ha fanela zwithu zwa biology na u beba ha zwithu zwothe na u kona u alusa khovhe dza tropicala.
Vhundeme ha khovhe khau bveledza zwi nga siitwe kha dzi ngilasi kana kha dzi plastic kana mathannga adzi conrete. Dzine dza vha dza maimo a nntha dzi nga si swikelelee nga ndila hei. Hezwi zwa Far East kanzhi zwiitwa kha dzi ponds dzine dza vha dzi fhasi, kanzhi hu vha huna madi madala, na zwiliwa zwa mupo. Zwa madi madala ndi musi hu tshi vha hu tshi khou sheliwa manyoro kha madi uri hu kone uvha na u aluwa kha khovhe nga zwiliwa zwa mupo u fana na daphnia, cyclops na algae.
Afrika tshipembe, u bveledziwa ha dzi khovhe dza u dodziwa zwi ya vha zwi tshi khou toda uri hu shumiswe dzi thanele kha madi a u dudela hune madi anga kha di vhewa u swika kha 25℃. I bveledziwa ha dzi tshaka dza goldfish, livebearers na community-tank dzine dza nga tetras, labeo ‘sharks’ na catfish adzi swikeleli vhundeme hune ha vha uri ho tea.
U fanela u londa zwidodombedzwa zwothe na u kona u londa uri hu vhe na vhundeme kha dza u naka, khovhe uri zwi bvelele. Inwe tsumbo kha hezwi zwa u kona u swikelela ndi hafhala Kwazulu Natal dze dza do bveledziwa nga vho 1990 u hula ha dzi khovhe kha maraga wa Afrika tshipembe. Heli bulasi lo vha lina mathanele ane aswika 150, nahone dzi tshi isa dzine dza vha dza maimo anntha mashangodavha dza guppies USA. Tshiimiswa hetshi tsho kondelela hu tshine tsha vha uri tshi vhukati tsho khwatha, tsho ima tshi tshi khou langiwa nga vhathu vhane vha vha na tshenzhemo. Hu tshi vha na u thogomela uya nga mushumi munwe na munwe, muthu munwe na munwe huna mushumo une avha atshi khou ita wone kha thanele, zwo bala hu saathu fhela na nwaha, nga usa vha na ndavha na zwidodombedzwa, vhuvha na u dzi fha zwiliwa zwa mbo di ita uri vha we.
Khaedu Dzine dza vha Hone kha Khovhe dza u Naka Musi u tshi Khou dzi Fuwa Afrika Tshipembe
Hu do di dzula huna makethe une wa vha hone kha khovhe dzo khetheaho, hune ha vha na mitengo ine wa hola yone na mutengo wa tshiendedzi zwine zwa vha zwi tshi khou amba zwavhudi u bveledziwa hune ha vha hu tshi khou itwa nga vhathu vhane vha vha vha divhi vha fulufhedzeaho kha zwa u fuwa khovhe. Tsumbo ndi Lake Malawi cichlids, u amba khovhe na zwinwe zwine zwa konda zwa u bebisa zwa tshaka dza en masse.
Huna u pfumbudziwa kha vhafuwi vhaswa Afrika Tshipembe hune ha vha uri ahuna vhathu vhanzhi kha zwine zwa vha zwa private, zwine zwa itwa nga vhadivhi. Huna ndivho ine ya vha uri yo linganiswa nga vha muvhuso na vha zwiliwa, zwine zwa do vha zwo vhetsheliwa vhathu vhane vha vha uri vha khou toda uvha vhafuwi vha khovhe dza u dodziwa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe