Xana iyini Vuhumelerisi bya Tihlampfi ta Ornamental?

© BROMLEYS Aquatic Specialists

Tihlampfi ta ornamental – totani hi koi, goldfish, xikan’we nata tropical aquarium- tivekiwe kusaseka swinene hi xikongomelo xo khavisa eka swibye swa nghilazi swa aquaria kumbe ti fish ponds.
Vuhumelerisi bya tihlampfi ta ornamental e Afrika Dzonga i byi ntsongo naswona naswona byi pimiwile eka vahumelerisi lavantsongo, lava humelerisaka koi, Lake Malawi cichlids, discus fish, killifish xikan’we nati goldfish tin’wana. Leswi switala ku endliwa exifundzheni xale Eastern Cape, Mpumalanga nale KwaZulu-Natal Provinces. Vuhumelerisi byi hlawulekile naswona byi phikizana na letihumaka ema tikweni yale handle ta khwalithi yale henhla kusuka e Far East – kwalomu ka 95% ya Afrika Dzonga yatinhlampfi ta tinxaka ta ornamental leti humaka e handle.
Akuna xivandla eka makete wa Afrika Dzonga wa tihlampfi to chipa, ta khwalithi yale hansi ya tihlampfi ta ornamental. Leti humaka eka matiko yale handle taha xaveka loko tipimanyisiwa na tihakelo ta laha kaya ta vuhumelerisi na mphakelo.

Swilaveko swa vuhumulerisi bya bya tihlampfi ta Ornamental

Loko Afrika Dzonga yi ehleketa ku cinca tihlampfi ta ornamental hi vuhumelerisi bya rona, rifanele kuva ri landzelela swilaveko leswi swa mune, leswi swinga swona leswi tiyisisaka kuhumelela ka vuhumelerisi bya tihlampfi ta ornamental ta Far East:
Iswa ximfumo swinene.
Kwalithi ya tihlampfi yile henhla swinene
Vuxavisi byile xikarhi.
Tihlampfi ta ornamental aquaculture swi endliwa ehansi ka swipimelo swa mati yokufumela leswi swifambelanaka na biology kutani swi endla kuva ku fuyiwa tihlampfi totala swinene xikan’we naku lumuriwa katihlampfi ta tropical.
Vuhumelerisi bya tihlampfi ta khwalithi byingaka byinga endliwi eka ndzhawu leyinga endliwa hi nghilazi kumbe hi plasitki kumbe thangi leri endliweke hi concrete. Khwalithi yo ringanela yale hehnhla yingaka yinga fikeleli eka swiyimo swofana na leswi. Vuhumelerisi bya Far East byi tala ku endliwa eka swidan’wani (earth ponds), hi xitalo na mati ya rihlaza xikan’we na swakudya swotala swa ntumbuluko. Vuhumelerisi bya Green water hi loko ku cheriwa swinonisi eka mati leswaku ku hlohleteriwa kukula ka swakudya swa ntumbuluko swa tihlampfi swofana na daphnia, cyclops na nkuxu.
E Afrika Dzonga, vuhumelerisi bya tihlampfi ta ornamental byilava leswaku ku tirhisiwa ti tunnel eka tindzhawu leti kufumelaka laha mati yanga vekiwaka eka ku tlula 25℃. Vuhumelerisi bya goldfish, livebearers na tinxaka ta tihlampfi leti hanyaka eka mathangi ya vaaki tani hi tetras, labeo ‘sharks’ na catfish ati fikeleli khwalithi leyinga lulamela eka maendlelo yan’wana na yan’wana lawa yanga endliwa.

Ku veka tihlo hi vuenti xikan’we na kutiyisisa khwalithi ya nkoka eka kuhumelela ka vufuwi bya tihlampfi ta ornamental. Xikombiso xa nkoka xikombetiwa hi nhlayo leyikulu ya purasi ra tinhlampfi ta ornamental e KwaZulu-Natal leri eka malembe yava 1990s ringa humelerisa tinhlampfi tohambana hambana eka makete wa Afrika Dzonga. Purasi leri ariri na kutlula 150 wa ti tunnel, laha ari tlhela ri xavisela matiko yale handle ti guppies ta khwalithi yale henhla kuya e USA. Nhlangano lowu wu humelerile tani hi bindzu rale xikarhi leringana vulawuri byo tiya, byo tiyimisela xikan’we nakuva na ntokoto. Endzhaku kaloko ritava rinyikeriwile eka mutirhi un’we ha un’we, laha un’wana na un’wana a langutane na tunnel yin’we kumbe totala, bindzu ari humelelangi hi kwalomu ka lembe, tani hileswi ku tlhoma tihlo ra vurhonwani, khwalithi xikan’we naku phamela swakudya hinkarhi, swinga vuya swifa.

Mintlhontlho ya vufuwi bya tihlampfi ta Ornamental e Afrika Dzonga.

©Marinda Louw
Vuhumelerisi bya tihlampfi ta ornamental e Afrika Dzonga byi pimiwile, tani hi leswi tihlampfi tilavaka swiyimo swokufumela kuva ti andzisana, kambe letotala exikarhi, Gauteng, xikanwe na makete lowukulu swile ka tindzhawu tohola ta Highveld. Tlhandla kambirhi, mphakelo wa gezi lowunga kavanyetiweki wuna nkoka swinene naswona wufanele ku tekeriwa enhlokweni.
Kuta sala makete wuntsongo swinene wa tinxaka leti hlawulekeke laha mintsengo leyi kumekaka xikan’we na tihakelo ta vutleketli swihlamusela tihakelo ta vuhumelerisi bya laha kaya hikwalaho ka van’wamapurasi vantokoto va aquaculture. Swikombiso hileswi Lake Malawi cichlids, discus fish xikan’we na tin’wana leti tikaka kuti humelerisa ta muxaka wa en masse.
Vuleteri bya van’wamapurasi vantshwa e Afrika Dzonga byi fikeleriwa ntsena hi van’wamapurasi vo tiyimela hi voxe lavangana ntokoto. Kuna vuswikoti lebyi pimiweke eka tindzawulo ta mfumo naswona eka xiyenge xa vufuwi bya tihlampfi ta swakudya, leswinga lulamela kuva kuleteriwa van’wamapurasi vantshwa va tihlampfi ta ornamental.

Translated by Ike Ngobeni