Evaporation ndi ndila ine zwiludi zwa madi zwi ya kona u shanduka zwa vha mutsi wa madi. Nga ndila yeneyo, madi aya bviswa ubva kha hune a khou takuwa hone- u fana na kha lwanzhe, ishani, mulamboni, kha mavu na kha zwilimiwa zwine zwa vha uri zwo thaba.
U takuwa ha madi ane avha atshi khou bva lwanzheni kana kha isha zwiita uri hu vhe na mvula, fhedzi u takuwa ha madi atshi khou bva kha madamu o tou fhatiwaho uri hu kone u vha na madi a u sheledza. Madamu mahulwane ane avha uri o tsa vhukuma fhethu hune ha fhisa, ho omaho hune ha vha na usa lingana.
Ndi mini Tshine tsha nga Vhanga Evaporation?
Energy iya todea uri i kone u shandukisa molecule wa madi ubva ka zwiludi uya kha vapour. Mufhiso wa duvha uya kona u sika maanda, fhedzi hu di vha na zwinwe zwithu zwine zwa kona u takusa tshikalo tsha u takuwa ha madi.Mutsho. Mufhiso wo kalulaho uya engedza evaporation.
Muya wa u fhisa. Muya wa u fhisa uya engedza evaporation.
Muya. Mufhiso, muya wo omaho uya kona u ala tshikhala tsha u dzhena muya wa vhudi, zwa ita uri hu vhe na evaporation ya u tavhanya. Hezwi ndi zwithu zwine zwa vha zwa ndeme tsini na mulambo wa Orange, Vaalharts, Riet River na Sandvet hune ha vha hu tshi khou sheledziwa na kha vhupo ha muya une wa vha uri u dzi thavhani.
U dzika, muya une wa vha usa fhisi une wa vha u tshi khou bza kha lwanzhe lune lwa vha uri lu ya rothola u ya engedza uvha hone ha muya zwa fhungudza u gonya ha tshikalo tsha evaporation.
Evaporation na Mutsho wa Afrika Tshipembe
Afrika Tshipembe lo dzula vhukati ha dzi latitude. Hezwi zwiko zwa mutsho zwi vha zwi tshi swika 30 uya kha 60 degrees vhukovhela na vhubvaduvha, ha equator. U tshi nga engedza, Afrika Tshipembe hu na mufhiso une wa vha ri wo kalula na u rothola hune ha vha fhasi, zwithu zwothe zwine zwa vha zwo dzhenelela hu vha hu u gonya ha evaporation.Fhethu hune ha vha uri hu khou limiwa hone hu ya kona u wana mvula dza 500mm nga nwaha, vhukati ha 2 000 na 2 600 mm nga nwaha. U tshi nga zwivhambedza na vhukati ha Europe, hune ha wana mvula dzo raliho nga nwaha. Hafha kha hovhu vhupo huna u evaporator zwine zwa nga swika 300 mm nga nwaha, zwine zwa vha mvula ine ya vha nzhi.
Afrika Tshipembe evaporation iya fhambana ubva kha 1 400 mm nga nwaha Drakensberg/Maluti uya kha zwine zwa swika 2 800 mm nga nwaha Kalahari. Huna vhushaka vhune ha nga vha vhutuku kana vhuhulwane vhukati ha dzi mvula khulwane na evaporation ya fhasi. U fanela u dzhiela hezwi zwa ndema u hula ha evaporaton hu vha hu kha vhupo hune ha vha u tshi khou tou sheledziwa Afrika Tshipembe, u fana na mulamboni wa Orange River, Vaalharts, Douglas, Rama na Barkley West areas.
Evaporation na Mavu
U kona u fara madi ha mavu zwina mushumo wa ndeme vhukuma kha u latea ha evaporation. Mushumo wa evaporation muhulwane ndi ubva kha mavu a nntha ndi 15 u swika kha 20cm ya mavu are nga nntha.Evaporation i shuma nga u tavhanya kha mavu ane avha uri ana madi tsimuni. Vhuvha ha tsimu ya mavu hu vha hu madi ane avha uri o sala musi manwe ono shuma. Hu ya vha na mabuli manzhi ane avha o dadziwa nga muya na madi ngeno milindi mituku i tshi vha na yone yo dala nga madi.
Musi u tshi khou sheledza, u fanela u fhungudza evaporation. Unga kona u ita hezwi nga u hulisa tsimu ya mavu. Wa shela madi manzhi musi u tshi khou sheledza, wa thoma wa ima tshifhinga usa khou sheledza- u siana ha u sheledza hu fanela u vha hone. U fanela u sedza uri tshimela tshi khou toda madi mangafhani. Hezwi zwi ya kona u swika hune zwa thusa kha u fhungudza evaporation.
Naho zworalo. Hezwi zwi ya fhungudza tshivhumbeo tsha mavu na hune ha vha ho thaba nga u kona u sheledza lu songo kalulaho zwi ya swika hune evaporation ya xela.
Zwa u limela na zwinwe zwine zwa tsireledza mavu zwi nga shumiswa hu tshi khou fhungudziwa evaporation kha mavu.
Evapotranspiration
Evaporation na transpiration zwi vha hone nga tshifhinga tshithihi.Evaporation ndi u xela ha madi kha (mavu) transpiration ndi u xela ha madi nga ndila ya water vapour ubva kha matari atshimela.
Musi hu tshi khou tavhiwa, kanzhi zwothe zwa evapotranspiration I zwi vha zwi tshi khou takuwa ubva mavuni, fhedzi musi tshimela tshi tshi khou hula vhunzhi ha nntha ha mavu hu ya valea nga matari. Musi matari ono hula tshothe, zwine zwa fhira 90% zwa evapotranspiration zwi bva kha transpiration.
Evapotranspiration ine ya vhuyedza ndi ya tshikalo tsha evapotranspiration ubva kha mavu a hypothetical grass zwine zwa vha na mvumbo yo fhambanaho zwine zwa sa vhe na thahalelo ya madi. Hezwi zwi shuma kha u kona u kala zwine madi atoda zwone kha tshimela.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe