Moyafalo ke tshepedišo yeo meetse a seela a fetoletšwego ka moyameetseng. Ka mo tshepedišong, meetse a tlošwa go tšwa bokagodimo bja go moyafala – bokagodiomo bja go swana le mawatle, didiba, dinoka, le monola mmung.
Moyafalo go tšwa mawatleng goba dedibeng a tla lebiša go pula, eupša moyafalo go tšwa go matamong a poloko a agwa go neelana ka meetse a go nošetša dibjalo ke bothata. Matamo a magolo, a sa išego ka mafelong ao a fišago, a omilego ga a šome gabotse.
Moyafalo o Hlolwa ke Eng?
Maatla a nyakega go fetola molekhule wa meetse go tšwa go seela go ya moyameetseng. Mahlasedi a letšatši a abelana ka maatla a, eupša go na le dintlha tše mmalwa tše di laolago kelo ya moyafalo.Themperetšha. Dihemperetšha tša godimo di oketša moyafalo.
Monola. Moya wo o omilego o oketša moyafalo.
Phefo. Phefo ya go fiša, ya go oma e tloša moya wa monola gomme o feletše ka moyafalong ka pela. Ye ke ntlha ye bohlokwa ka Nokeng ya Mmala wa Namune ya ka Fasana, Vaalharts Noka ya Riet, le maano a tša nošetšo a ka Sandvet le ka mafelong a temothuo a ithekgilego ka diphefo tša thaba.
Diphefo tše di fodilego, tša monola go tšwa lewatleng la go tonya di oketša monola le go fokotša dikelo tša moyafalo.
Moyafalo le Maemo a Bosa a Aforika Borwa
Aforika Borwa e theilwe godimo ga megaranafase ya bogareng. Mafelo a a boleta a theilwe ka ditikologong tša dikgato tše ka bago 30 go ya go 60 borwa, le ka leboa la, garafase. Godimo ga moo, Aforika Borwa e na le dithempheretšha tša godimo le mehola ya fase, ka moka e lego dintlha tša go ba le seabe go kelo ya moyafalo wa godimo kudu.Kgonagalo ya moyafalo ka mafelong a temothuo a amogela 500 mm ya pula ka ngwaga ye e lego magareng ga pula ye e ka bago 2 600 mm ka ngwaga. Bapiša se le lefelong leo le ka bogareng bja Yuropa, leo le hwetšago pula ya go swana ka ngwaga. Lefelo le le na le kgonagalo ya kelo ya moyafalo ya 300 mm ka ngwaga, bokgoni bja godimonya bja pula.
Ka Aforika Borwa e sepela go tšwa ka fase ga 1400 mm ka ngwaga ka mafelong a Drakensberg/Maluti, go feta 2 800 mm ka ngwaga ka dikarolong tša Kalahari. Go na le kamano phapano ya tekanyo magareng ga palogare ya pula le palogare ya moyafalo; ge pula e le ntšhi moyafalo ke o monnyane.
Go bohlokwa go lemoga gore dikelo tša kgonagalo ya moyafalo tša godimo kudu tše di ka mafelong a magolo a maano a go nošetša ka Aforika Borwa, a go swana le Noka ya Mmala wa Namune ya Fasana, Vaalharts, Douglas, Rama le Barkley Bodikela.
Moyafalo le Mabu
Diteng tša meetse ka mabung di na le khuetšo ye bohlokwa mabapi le tahlego ya moyafalo. Moyafalo gapoe kudu e ka go tloga ka godimo ga llaga ya mabu ya 15 go fihla go 20 cm.Moyafalo e tšea karolo ka pela kudu go tloga bokagodimong bja mabu le diteng tša meetse tša go ba gauswi le botlalo. Botlalo bha mašemong ka mabu ke meetse a šiilego ka morago ka mabung ga ge meetse a phetelelo a gamotše. Mašobana a magolo ka mabung a tletše ka moya le meetse mola mašobana a ma nnyane a sa tletše ka meetse.
Ge o nošetša, leka go fokotša moyafalo. O ka dira se ka go oketša bontšhi bja mabu ka tšhemong. Tšhela meetse a mantšhi ka nošetšong gomme o emele nako e telele e o ka e kgonago pele ge o nošetša gape – dikgaotšo tše ditelele magareng ga dinošetšo. Ela hloko ditšhitišo tša dinyakwa tša meetse ka dibjalong. Se se oketša nako yeo mabu a tlelago kgauswi le go tlala ka tšhemong, gomme ka morago ga fao, o fokotše moyafalo.
Le ge go le bjalo, go swara bokagodimong bja mabu bo kolobile ka dinošetšo tše bofefo tša kgafetšakgafetša go tla tla dipoelo tša tahlego ya godimo ya moyafalo.
Dikhupetšo le dikhupetšo tša mabu di ka šomišwa go fokotša moyafalo go tloga bokagodimong bja mabu.
Evapotranspiration
Moyafalo le phufulelo di diragala ka nako e tee. Moyafalo ke tahlegelo ya meetse go tšwa ka (mabung) bokagodimong mola le phufulelo ke tahlegelo ya meetse ka tsela ya moyameetse go tloga matlakaleng a sebjalo.Ka go bjala, go nyala ka moka evapotranspiration ke moyafalo go tloga bokagodimong bja mabu, eupša bjal ka ge sebjalo se gola go feta ga bokagodimo bja mabu bo ba le moriti wa matlakala a sebjalo. Ka khupetšo ya ka moka, go feta 90% ya evapotranspiration etla go tšwa go phufulelo.
Kgonagalo ya evapotranspiration ke kelo ya evapotranspiration go tšwa go bokagodimo bja go laetša bja bjang bja go raloka le ditaetšo tše itšego bjo bo sa felelwego ke meetse. Se se šomišwa bjalo ka sedirišwa sa tlwaelo kgahlanong le dinyakwa tša dibjalo tše dingwe ka moka.
Translated by Lawrence Ndou