Mavu ane Avha na Mutakalo kha zwa u Tavha

Hu fanela u vha na zwine zwa itwa nga vhundeme ha mavu, na zwine zwo no vhuyisa, vhunzhi ha vho rabulasi vhane vha ita zwa vhulimi vha na ndavha nazwo. Hezwi zwo fhaṱiwa nga phuphu tharu, dzine dza vha minimum tillage, cover crops na crop rotation.

Zwa u Lima

Zwo ḓivhiwa USA fhethu hune havha huhulwane nga 1970 zwa kona u phaḓalala kha manwe mashango, ho katelwa na Afrika Tshipembe. Hafha mavu unga a lima, kana wa shumisa dzembe zwine zwa vha zwi tshi khou amba u khakhisa mavu zwine nga tshifhinga zwi ya khakhisa kha u fhalala ha mavu. Zwi ya dovha zwi sa vhe zwavhuḓi musi mavu atshi vho balelwa u fara maḓi na u kona u tshinya zwinwe zwithu zwine zwa vha zwa ndeme kha mavu.
Ngauri mavu a ya khakhiswa zwiṱuku. Musi u tshi khou ṱavha, conservation ine ya vha uri yo khethea kana zwa disk planters zwi ya nwayea kana zwa khathea mavu uya nga dzi row dza u ṱavha uya kha zwine zwo tendelwa u tsa. U ṱavha na u nyora zwi nga ḓiitwa nazwo.
U shavhisa u phalala ha mavu vhafuwi vha dzhia manwe maga vha shumisa zwine zwa vhidziwa upfi GPS uri vha kone u vhona uri zwishumiswa zwoṱhe zwine zwa vha uri zwo shuma kha nwaha woṱhe musi hu tshi khou bveledzwa, zwi dzula zwi tshi khou itwa nwaha munwe na munwe. Zero kana usa vha na tillage ndi zwone zwine zwa ḓura kha minimum tillage, hune hu tou vuliwa henefho hune ha khou tea u ṱavhiwa hone.

Zwimela zwa u Thusa kha Mavu

Kale vhafuwi vho vha vha tshi tou fhisa bulasi ḽavho vha tshi khou itela u fhisa zwe vha vha vho zwi ṱavha kale. Zwa zwino ahu tsha fhiswa bulasi, vha ya litsha zwimela zwa sokou mela ngauri zwi ya vha na mbuyelo. Zwi nga kha ḓi:
Thivhela muya na u fhalala ha maḓi.
Zwa ita uri maḓi a dzhene kha zwimela na mavu akone u fara maḓi.
Zwa fhungudza mufhiso.
Zwa engedza manyoro zwa tsireledza.
Mavu kha mitsho ine ya vha yo fhambana.
Zwa shuma sa nḓowelo na mbuyelo ya zwiḽiwa.

U Shandukiswa ha Tshimela

Nga nnḓa ha mono-cropping, hune tshimela tshithihi tshi ya ṱavhiwa fhethu huthihi lwa minwaha na minwaha, vhathu vha zwino vha guda zwa u shandukisa tshimela vha ya kona u kala zwimela uya nga u fhambana hazwo, vha kona u shandukisa uya nga zwimela zwine zwa vha zwo tea na vhupo havho.
Western Cape sa tsumbo, zwimela zwo no nga wheat, canola, barley, lupines, medics na lucerne ndi tsumbo ya zwimela zwine zwa nga shuma sa u shandukisa. Mafhungo mahulwane hu usa ṱavha tshimela tshithihi uya nga khalanwaha inwe na inwe tsha muṱa muthihi kha shango ḽithihi lwa minwaha yo no fhira mivhili. Zwa u shandukiswa ha tshimela azwi faneli u itwa kha matombo zwi fanela u dzhiwa sa nḓila ya vhulangi. Vho rabulasi vha nga zwishumisa hune vha vha vha tshi khou ṱoḓa hone, sa tsumbo musi tsheṋe kana hu tshi swika vhuthada ha vhulwadze.
Muhumbulo muhulwane ndi uri hu si vhe na malwadze ane avha a tshi khou ḓiswa nga Mono-cropping. Huna malwadze ane avha atshi khou tshimbila na zwinwe zwa zwimela arali wa dzulela u ṱaha hezwi zwimela zwi ya kona u ḓisa u ḓala ha malwadze. Musi u tshi khou ṱavha zwinwe zwa zwithu, zwiimba uri hezwo zwithu zwi ḓo dzula zwi sina zwiḽiwa, zwa ita uri zwi fhungudzee.
U shandukisa zwimela zwi dovha hafhu zwa thusa vho rabulasi uri vha kone u langa tsheṋe. Mahatsi sa tsumbo anga si shume hune ha vha ho ṱavhiwa wheat. Vha nga shumisa mahatsi hune havha ho ṱavhiwa zwa maṱari o vuleaho. Zwi ya fana na musi wo ṱavha zwa matari o vuleaho unga si kone u tavha hafhu na wheat. Arali wa nga tevhela mulayo wa shandukisa nga zwimela zwine zwa vha na mishumo isa fani u shavhisa u hana ha herbicide.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe