U Tambudziwa lwa dzi Khakhathi
Ḓuvha ḽa dzi ṅwedzi wa Fulwi nga 1969 ḽo shandukisa vhutshilo ha Vho-Peter Magubane. Zwa u tambudza zwo tou vha nela sa mvula. Asi lwa u thoma vha tshi tambudziwa nga mapholisa fhedzi hezwi vho hwihwidziwa vha iswa dzhele ya pitori.
Henengei vha swika vha vhudziswa nga mapholisa, vha vhudziswa uri vho tou rumiwa na nga tshitshavha u itela u tshinya dzina ḽa Afrika Tshipembe, zwa ita uri vha ime kha tshidina tshi songo tikiwaho lwa maḓuvha maṱanu na vhusiku hao, nga ḓuvha ḽa vhuṱanu vha mbo ḓi ṋoka.
Vha dzula henefho hu sina tsengo ubva nga Tshimedzi 1969 he vha ḓo kona u waniwa mulandu. Milandu i tshi khou sokou ya phanḓa. Nga Luhuhi nga 1970 musi vho no waniwa mulandu vha dovha vha fariwa.
Vha vhewa hune havha na u tambudzwa hone. Nga Ṱhangule nga 1970 vha dovha vha gwevhiwa futhu nga upfi vhone ndi vhone muvhangi wa dzi khakhathi, vha dovha vha fariwa nga Ṱhafamuhwe 1971 nga zwezwo zwa uri ndi muvhangi wa dzi khakhathi. Vha mbo ḓi bviswa nga 1971, Vho-Peter vho fhedza maḓuvha a 586 vha dzhele hune vha vha vha tshikhou tambudziwa.
Ndi so Hangwa Fhedzi Hangwelani
Vho kombetshedziwa uri vha litshe mushumo kha Rand mail ngauri vho vha vho iledzwa u shuma lwa miṅwaha miṱanu vhone vha vunḓa mulayo vha dovha vha fariwa nga 1972 vha dzula dzhele lwa miṅwedzi ya rathi.
‘Ndo badela mbadelo ya uvha mufodi kha ḽa Afrika Tshipembe’ vha ralo Nga murahu ha musi u iledzwa havho mushumoni zwi tshi fhela nga ṅwedzi wa Ṱhangule nga 1975, vha vhuyelela mushumoni wavho kha Rand Daily Mail ‘ho vha hu sina muthu ane anga nnyimisa kha u amba ngoho’!
Vha ṱalutshedza uri vho vha vha tshi wana nḓila dza u tshila vha dzhele. Maanḓa avho a bva a mudzimuni vha ralo. ‘Ndo vha ndi tshi zwiḓivha uri athina vhukhakhi zwe nda ita ho vha u foda vhana vha tshi khou shuma bulasini,’ vha ralo. Ndo vha ndi tshi pfa vhaṅwe vha fariwa vha tshi khou vhidzelela hu vhusiku vha tshi khou tambudziwa.
Arali ndo vha ndi tshi vhona unga ndi nṋe ndi ndoṱhe, nda tshi ḓo penga. Zwo nthusa uḓivha uri asi nṋe ndi ndoṱhe ane a khou tambudziwa, ho vha huna vhaṅwe vhane vho vha vha tshi khou ḓi tambudziwa vhaṅwe vha Robben Island vho gwevhiwa vhutshilo havho hoṱhe.
Ṋamusi ndi munna o dzikaho ane a dzula atshi ṱavhanya u sea zwi amba uri avho ngo tenda uvha na zwitumba mbiluni. Ni songo hangwa fhedzi ni hangwele. Ni ise phanḓa na vhutshilo.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Robben Island i fhethu hune havha huṱuku musi u tshi khou bva Cape Town. Ndi tsini na hune wa vha u tshi khou vhona Table Bay, Bloubergstr...
Nyimelo tshiḽangadzimeni nga vho1700 zwi a konḓa u tou zwi amba nga mafhungo a ṱhahalelo ya zwo fodiwaho, na usa vha hone ha zwinwe zw...