U bveledziwa ha ngowa dzine dza vha uri dzi ya rengiswa dza u liwa zwo no engedzea lune lwa fhira 30 ubva nga 1978, hune shiitake (Lentinus edodes) ya vha i tshi khou ita zwine zwa swika 22% ya ngowa dza lifhasi lothe. Dzinwe dzine dza vha uri ndi dza ndeme hu vha ho kateliwa na oyster, button na brown (Agaricus spp) enoki na dzine dza liwa dza jelly fungi (Auricularia spp). Hedzi tshaka dzothe dza ngowa dzi ya kona u ita zwine zwa swika 85% ya ngowa dzothe dzine dza tavhiwa kha shango lothe.
Nga nnda ha u tavhiwa tshiliwa tshine tsha vha uri ndi tsha ndeme tsha dovha tsha vha na mushumo kha mitakalo ya vhathu, ngowa dzi ya kona hafhu u shuma u vha manyoro u fana na a khuhu na dzi wheat straw.
Kha ngowa ndi tshikoni tsha pfushi tshine tsha nga shuma u vala vhuimo ha nama dza do vha hafhu dza vha na mutakalo dza do vha dza shuma kha u lafha. U tshi nga engedza, nga murahu ha u bveledziwa ngowa, hu ya kona u shumiswa compost ya ngowa ine ya kona u nyora mavu nga mulandu wa u kona hayo u engedza zwa u nyora zwine zwa vha kha mavu.
Ngowa ndi Mini
Asi tshifuwo ya dovha hafhu ya sa vhe tshimela, ngowa dzi wela kha muvhuso wa dzi fungi. Ngowa ndi mivhili ya lukanda lwa fungi ine ya vha na tsinde, cap na gill fhedzi hu di vha na dzinwe dzine dza vha uri a dzina tsinde. Ngowa dzi hula kha tshithu tshine tshi ya kona u shuma u vha zwiliwa sa vhunga dzi sina chlorphyll na hone adzi koni u bveledza zwiliwa zwadzo u fana na tshimela.
Ngowa dzothe dzi ya kona u bveledza mbeu ine ya vha i tshi khou phadalala nga muya, ngeno dzinwe dzothe dzi tshihula zwenezwo dzi tshi khou aluwa ntha ha manyoro. Dakani hezwo zwithu hu nga vha matanda o sinaho fhedzi hune dza vha uri dzi khou tavhelwa lwa mbuyelo, hezwi zwithu hu vha hu compost.
U Bveledziwa ha Ngowa kha Shango Lothe
China ndi vhone vhabveledzi vhahulwane (na vharengi) vha ngowa vhane vha vha vha tshi khou swika 5 million tonnes ya dzine dza vha uri dzi vha dzi tshi khou bveledziwa nga nwaha. Italy (761 000 tonnes), USA (390 000 tonnes), Netherlands (301 000 tonnes) na Poland na vhanwe vhabveledzi vhane vha vha uri vha ya vhonala.
Afrika Tshipembe vhabveledza zwine zwa swika 21 000 tonnes nga nwaha (2018) ha vha na dzine dza swika nga vhukati dzine dza vha dzi tshi khou bveledziwa Gauteng, 28% Western Cape, na 17% KwaZulu-Natal. Dzinwe ngowa dza Afrika Tshipembe dzi ya ya kha manwe mashango, nga maanda kha mashango avha ledzani u fana na Namibia na Mauritius.
Divhazwakale ya u Tavhiwa ha Ngowa Afrika Tshipembe
Ngowa ya u tou thoma u tavhiwa Afrika Tshipembe ndi ine ya vha uri yo tavhiwa nga gynaecologist Dr Charles Kark kha vhupo hune ha vha uri zwa zwino hu vhidziwa upfi vhukati ha Sandton. Nahone, hu di vha na hune dza vha hone ubva vhukati ha Johannesburg fhethu ha vhu bindudzi hune ha vha hu tshi khou dzhiiwa sa ‘Silver Stream’ dzina la bulasi la dzi ngowa na dzine dza vhewa kha dzi thini dzine dza vha uri dzo kona u kondelela nga tshifhinga tsha 1950 na 1960. Dza ya dza rengiselwa Tiger Brands ubva hafho dza ya Tongaat Mushrooms zwine nga hetsho tshifhinga zwo vha zwo no tangana na Denny Mushrooms.
The South African Mushroom Farmers’ Association (SAMFA) yo tumbuliwa nga 1984 vha shumisa tshelede ine mirado ya dzhena ngayo kha u ita dzi thoduluso na u vhambadza.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe