Xana i yini Dune Spinach?

© Gaynor Schoeman
Dune spinach (Tetragonia decumbens kumbe ‘kinkelbos’ hi Afrikaans) i ximilani lexinga kuleki ngopfu kusuka e hansi (0.1 - 0.3 m high) lexi kokovaka lexi kumekaka eka tindzhawu tale kusuhi lwandle kufana nale ribuweni ra lwandle. Ximilani lexi xikumeka kusuka e dzongeni wa Namibia etlelo ka lwandle kuya e Eastern Cape.
Marhavi yakona lawa ya kokovaka ehansi yanga fika kwalomu ka kutlula 1 m hiku leha, xiva na timintsu kuya hi swiyenge. Xina matluka ya rihlaza wo dzwihala lawa yangana tindzhawu letintsongo swinene to hlayisa mati letinga voniweki hi mahlo ya nyama kambe tavangama e dyambyini. Mabilomu lawa ya swipetlu swa mune ya xitshopani ya biloma kusuka hi August kuya eka November naswona ya humesa muhandzu lowungana swiyenge swa mune hi ximumu - vito ra wona rivuriwa ‘tetragonia’ leswivulaka muhandzu wa matlhelo ya mune.
Dune spinach xipfuneta ku tshamisekisa misava e tibuweni ta lwandle naswona xi endla swakudya leswi, eku heteleleni swivaka vutshamo bya swimilani swin’wani kuva switshamiseka. Ku engetela kwalano, matluka ya xona na tshindi rakonaswadyiwa naswona swikahle kuva switshoveriwa hi xixika. Tiyisisa leswaku u kha matluka ntsena unga tsuvuli ximilani hinkwaxo. Ya hlantswi kahle leswaku yata suka misava kutani ya dyisiwa sweswo eka ti saladi. Loko ya virisiwile ya lahlekeriwa nyana hi munyu lowunga eka wona. Ya phameli na botere eka pasta (vasweki van’wana va chela sorrel), eka potato salad xikan’we nati stir-fries.

Ku Byala Dune Spinach

Dune spinach xihatlisa kukula, axi lavi ku hlayisiwa ngopfu ximilani lexi naswona xinga byariwa hiku tirhisa xiphemu xa tshindi leringana timintsu. Ximilani lexi xitsindziyerile naswona xihanya kahle eka misava leyingana sandi– yikahle eka tibuwa ta milambu kumbe malwandle.
Axi lavi ku cheletiwa ngopfu, kambe swikahle ku tiyisisa leswaku timintsu ta tsakama endzhaku ko byala. Mabilomu ya ximilani lexi ya huma hi ximun’wana kuya eka masungulo ya ximumu naswona mihandzu yiva kona hi ximumu.
Dune spinach axi khomiwi hi mavabyi kumbe switsotswana.

Translated by Ike Ngobeni