Ti Gem Squash

© Louise Brodie
Vito ra xi science: Cucurbita Pepo
Vito ra ntolovelo: Gem Squash
Gem squash yi tumbuluka e Central America.

Nhlamuselo ya Ximilani

Ti gem squash i ximkilani lexi navaka kumbe ku phasana cucurbit lexi tswalaka mihandzu yintsongo ya rihlaza ro dzwihala ra kwalomu ka 80 kuya eka 100 mm hi xirhendzevutani. Ximilani xi humesa mabilomu ya xinuna nay a xisati naswona ti pollinators nkulu i tinyoxi. Se swivula leswaku swa hlohleteriwa ku endla vuvekisi eka baku ra tinyoxi ekusuhi swinene na masimu ya wena. Ntlawa wa tinyoxi leti hanyeke kahle wutiyisisa pollinationa ya kahle leyivaka kona hinkarhi.
Ximilani lexi xina timintsu totiya leti nghenelelaka ehansi ka misava kuya fika eka 60 cm, hambi leswi timintsu totala tinga eka misava yale henhla ya 20 kuya eka 30 cm naswona hitona timintsu letinga entangiki leti endlaka ntirho wotala swinene waku tisa mati na swakudya eka ximilani xikanwe nale ka mihandzu. Mbewu yiva kona endzeni ka muhandzu lowu wa xirhendzevutani laha yivaka yiri exikarhi.

Switirhisiwa

Ti gem squash ta virisiwa kutani leswi swa xitshopani leswingale ndzeni hiswona swidyiwaka tani hi matsavu. Titlhela ti byariwa laha swigavelani leswinga swintsongo swidyiwaka switetano tani hi matsavu.

Swilaveko swa Misava na Ndzulamiso

Ti gem squash tilava misava ya sandy loam kuya eka loam leyi tswongaka kahle mati. Laha pH ya misava yifaneleke kuva exikarhi ka 6 na 7. Swakudya leswi kumekaka eka misava leyi swifanele swiri swale henhla. Ku katsa manyoro eka misava swa hlohleteriwa.
Loko ungase sungula ku lulamisela misava eka ndzhawu yo byalela eka yona mubyari u fanele kuteka swikombiso swa misava kusuka eka swiyenge swohambana swa nsimu leyi lavaka kurimiwa. Swikombiso leswi swifanele kuya hlahluviwa e laboratory leyi tivekaka kutiva leswaku kulaveka swakudya swa njhani eka misava leyi. Loko u lulamisa misava leswaku uta byala swikahle kuva yi rimiwa nyana kuva kuta fayeleleka magadi yiva exikarhi ka 600 mm kuya eka 800 mm. Leswi swipfuneta misava kuva yikota kutswonga mati naswona swita tiyisisa timintsu leti hanyeke kahle.
Kwalomu ka 5 kuya eka 6 wa mavhiki loko kungase byariwa swakudya leswi lavekaka kuya hi switsundzuxo swaku hlahluviwa ka misav swifanele ku cheriwa. Leswi kungava lime yo lulamisa pH kumbe manyoro xikan’we nati super-phosphates. Ku katsa leswi eka misava, rimela swakudya leswi eka 450 mm wa misava yale henhla. Leswi swipfuneta ku rimela na nhova kumbe leswingavaka swisalerile eka swibyariwa swa khale, naswona swipfumelela swakudya na manyoro kuva switshamiseka emisaveni.
Vhiki loko kunga se byariwa kufanele ku cheriwa manyoro eka misava leyi kungata byariwa eka yona kutani ku harikiwa kuya fikela eka 20 cm ya misava yale henhla kululamisela kubyariwa ka mbewu kumbe swimilani.
Ti seedbeds ta endliwa naswona swondlalela swa plastic kumbe swimilani leswinga tsemiwa swa ndlaleriwa ku pfuneta ku lawula nhova na ndzongho.

Maxelo

Gem squash yi tsakela maxelo lawa ya kufumelaka naswona e Afrika Dzonga yitala ku byariwa hi ximun’wana na ximumu. Yinga byariwa lembe hinkwaro loko mahiselo yangari lawa ya titimelaka swinene naswona kungari na gwitsi. Ayi koti ku kondzelela gwitsi. Ku mila ka mbewu yati gem squash swi sungula loko mahiselo ya misava ya fika eka 16°C+ hambi leswi kumila ko ringana kuvaka kona loko mahiselo ya misava yari ekusuhi na 20°C.
Mahiselo yo kula kahle naku tswala mihandzu yava yari exikarhi ka 20°C na 28°C. Ximilani xikota ku hlayisa mati naswona xinga rimiwa nalaha kukalaka mati loko mpula yinga tali kuna. Ntshovelo wa kahle wutala ku fikeleriwa loko misava yi cheletiwa.

Swibyariwa

Kuna timbewu totala leti antswisiweke naswona loko u teka xiboho xo vekisa eka ti gem squash swikahle kuva u kuma switsundzuxo kusuka eka vativi va mbewu, kumbe extension officer wale kusuhi.
Swibyariwa swinwana swa ndhuma i Gemini, Rolet na Smarag

Translated by Ike Ngobeni