Ndlela yo Byala Cowpeas

© Carl Davies CSIRO
Cowpeas experiment in a glasshouse at The Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO) research centre.
Ti cowpeas hile kaya ka tonal aha Afrika naswona tinga byariwa eka tinxaka to hambana hambana ta misava, hambi kuri kubyariwa eka mixava leyingariki na swakudya, kambe ku chela nyana manyoro kuringana 3 kuya eka 4 wa mavhiki loko kungase byariwa swinga vuyerisa swinene eku byaleni. K u katsa phosphorus (P) eka misava swinga pfuneta swinene eka ku mila ka mbewu.
Ku cheriwa ka phosphate tani hi swinonisi (F) swipfuna swinene. Ti cowpea tinga mila exikarhi ka pH yakwalomu ka 5,6 kuya eka 6,5 naswona ti tsakela misava leyingana sandi kambe ti tikeriwa swinene eka misava leyi tsakamaka hi xitalo. Ku chela nitrogen eka misava hi ximilani lexi (leswivuriwaka nitrogen fixation) i swin’wani swaleswi kotiwaka swinene hi muxaka lowu wati legumes,naswona switika swinene eka misava leyinga tala mati.
Ti cowpeas i ximilani xa ximumu lexi hanyaka kahle loko mahiselo yangari e hansi ka 10 °C. Mahiselo ya kahle laha xihanyaka kona hiloko yari eka 30°C. Ximilani lexi xikondzelela ngopfu dyandza kutlula ti groundnuts, soybeans nati sunflowers.
Eka tindzhawu letinga hola, munhu u fanele ku byala ti cowpeas exikarhi ka November naswona eka leti kufumelaka nkarhi wa kahle waku byala hile xikarhi ka nhweti ya December. Unga pfuki u byale ti cowpeas emasunguleni ya nguva ya mpfula (masungulo ya October) kumbe eku heleni ka January hikuva swinga endla leswaku kuva na ntshovelo wuntsongo kumbe swivavisiwa hi gwitsi. Switsotswana swin’wana switala kuva na matimba kuya ekuheleni ka nguva yobyala.
Siku robyala ti cowpeas rikombisa leswi swibyariwa swingata tirha swona. Xikombiso, loko kuriku swita tirhiseriwa ku dyiwa hi swifuwo, swinga byariwa hi nhweti ya October. Byala mbewu eka ku enta ka 4 cm (kuringana na bokisi ra mencisi) na 10 cm (ku tlula xandla) hiku hambana. Unga gandli misava ya laha unga byala kona kambe unga saletela u tiyisa leswaku misava yi hlangana na mbewu.
Switsotswana swofana na ti aphids na bollworm swingava swiphiqo kambe swina nkoka kuva unga byali ti cowpeas eka ndzhawu yoleyo hikuva ti chava switsotswana leswi. Mavabyi ya ndhuma yati cowpeas iku bola ntsena.Loko u lava kudya swibyariwa leswi hlawula tinxaka tofana na Rhino kumbe Glenda. Loko u lava ku phamela swifuwo unga hlawula Chappy kumbe Bechuana White.

Ku Tshovela ti Cowpeas

Ti cowpeas ti tshoveriwa leswaku tita dyiwa loko tiri eka 90 % loko ti pods ti omile. Ximilani hinkwaxo xa tsuvuriwa- leswi swinga endliwa loko ximilani xisungula ku cinca muhlaovo.
Loko ti cowpeas ti tirhisiwa tani hi matsavu, matluka lawa ya rihlaza na tinyawa letintsongo swinga tshoveriwa hi voko. Ti cowpea hay tinga hlayisiwa tani hi ti bales kumbe ti haystacks.
Michini leyi xavisiwaka yinga tirhisiwa ku tshovela ti cowpeas, kambe tinyawa tinga cheriwa endzeni ka xisakani ti biwa hi nhonga kutani ku dzudzeka mbewu endzeni ka tinyawa toleto.

Ku Xavisa ti Cowpeas

Cowpeas can be sold to grain cooperatives, seed merchants, fellow farmers or to animal feedlots that will use if for feeding animals.

Translated by Ike Ngobeni