Furexe ku Dyiwa
Muxaka lowu wa madiriva i madiriva lawa ya humelerisiwaka kuva ya dyiwa yakarhi ya tsakama tani hi mihandzu. Leswi swi ya hambanyisa na madiriva lawa ya byaleriwaka ku humelerisa juzi ya madiriva, wayeni kumbe ti raisins. Nsimu ya madiriva yitlhela yitiveka tani hi Vitis vinifera naswona yitumbuluke eka ndzhawu ya Mediterranean. Ku byariwa ka madiriva yale kaya swina matimu ya kusukela khale, lawa yanga sungula hikwalomu ka malembe yava 6 000 lawa ya hundzeke e Middle East.
Madiriva i mihandzu, leyingana swichocho swa madiriva. Swichocho leswi swimila eka misinya ya madiriva, leyi humaka mabilomu ekusunguleni ka nguva ya ximun’wana, lawa ya cheriwaka pollen hi tinyoxi kumbe yi hangalasiwa hi moya. Swichocho swa madiriva swikula kutani swindlandlamuka hi ximun’wani kutani swiva swilulamele ntshovelo e masunguleni kuya ekuheleni ka ximumu. Mudiriva i nsinya lowunga kuleku kuya henhla ngopfu, naswona hi ximun’wana misinya leyi yi dzudza matluka kutani ya hluka matluka emakumu ka xixika.
Madiriva ya kula eka nsinya naswona ya lulamela kuva ya humelerisiwa ku xavisa, misinya leyi ya lulamiseriwa hiku tirhisiwa ka maendlelo ya trellis. Leswi swi endleriwa ku kurisa misinya ya madiriva leswaku yinga kokovi ehansi kupfumelela marhavi kuva ya nava kahle eka trellis leswaku yita tswala mihandzu ya kahle. Loko kungari na nseketelo wa wa trellis, marhavi ya misinya yakokova ehansi kutani ya phasa-phasa xivumbiwa xin’wana na xin’wana lexinga ekusuhi.
Mudiriva wu byariwa hikuva ku tsemiwa marhavi naswona hikokwalaho ka kutala ka mavabyi eka misava yofana na phylloxera, midiriva yotala ya hlanganisiwa kutani ku huma tinxaka timbirhi ta madiriva. Muxaka lowu tsakeriwaka kuva wu humelerisiwa wu mila ehenhla ka misava kambe wutsemiwa wukatsiwa na lowu wukondzelelaka mavabyi.
Madiriva lawa yana tinxaka letingana tinyungu na leti pfumalaka. Namuntlha lawa ya pfumalaka tinyungu hiwona yangana ndhuma. Madiriva ya hambana hi muhlovo, vukulu na xivumbeko, xikan’we na nantswo kukatsa na xiyimo xa makulelo kuya hi ndzhawu. Tinxaka nkulu tinharhu i muhlovo wa madiriva lowungana mihlovo wa ntima (purple kuya eka ntima), yotshuka (crimson, yotshuka na pink) xikan’we na yobasa (xitshopani-rihlaza kuya rka rihlaza ro basuluka). Madiriva ayana mhaka na maxelo, leswi vulaka leswaku loko yaza ya tshoveriwa aya ha vupfi kuya emahlweni.
Translated by Ike Ngobeni
E Southern Hemisphere, matiko lawa ya fambaka emahlweni hiku humelerisa i matiko ya Chile, Brazil, Australia na Afrika Dzonga....