Ku humseiwa ka Nelson Mandela

© Eric Miller

Ku herisiwa ku yirisiwa ka ANC

Kusukela hi July 1986 Nelson Mandela a kota ku burisana na swirho swa mfumo, ekusunguleni akuri holobye wa vululami Kobie Coetzee, kulandzela holobye wa Constitutional Development, Gerrit Viljoen. Eku heteleleni uve na nhlengeletano na President wa tiko PW Botha hi July 1989 a Tuynhuys.

Hi December 1989 u kote ku hlangana na president loyi ahaku nghenaka, FW de Klerk. Hiti 2 February 1990, President wa tiko De Klerk utivisile hitaku yimisiwa ku yirisiwa ka vandal ra ANC xikan’we na yan’wana mavandla ya ti polotiki hinkarhi waku pfuriwa ka palamende. Nkulukumba. Mandela u humesiwile e khotsweni hiti 11 February 1990.

Mandela hinkarhi walowo u burisanile na ntshungu e Cape Town, Soweto xikan’we na Durban leswi nga koka rinoko ra vanhu votala swinene.

Kuya eka nhlawulo wa 1994

Malembe lawa yanga landzela kuya eka 1994 a kuri na vuyima yima swinene. Nelson Mandela u famba fambile swinene na tiko ra Afrika Dzonga na tindzhawu tin’wana ta misava leyi, laha a hlangana na swirho swa nkoka swa mfumo xikan’we na ANC. U sungule hi rendzo roya e Lusaka kuya hlangana na swirho swa komiti swa ANC hi March 1990.

Mandela uvuye a vhakela murhangeri wa vandal ra ANC President - Oliver Tambo e Sweden, kambe u boheke kuhatla a vuya hikwalaho ka kupfumaleka ntshamiseko e Afrika Dzonga. Hi May 1990, Mandela a rhangela vurhumiwa bya ANC, lebyi ngava na njhekanjhekisano na mfumo wa Afrika Dzonga e Groote Schuur.

Hi nhweti ya June, Mandela u teke rendzo ra ntsevu wa mavhiki roya e Europe, nale United Kingdom, North America xikan’we na Africa. Hinkwako lomu aya kona akuma kuxiximiwa. Eka lembe ra 1992, Mandela uye emahlweni na nongonoko wakwe wo pembela na matiko,laha anga vhakela Tunisia, Libya na Morocco.

Yena na President wa tiko - FW De Klerk hivumbirhi va amukela sagwadi ra Unesco Houphouet-Boigny Peace Prize e Paris hiti 3 February. Hinkarhi walowo vavanuna lava vambirhi va fambe kun’we eka World Economic Forum e Davos, Switzerland.

Hiti 13 April 1992, Mandela u vitane press conference laha anga hlamusela leswaku yena na nghamu yakwe, Winnie, vatwanane leswaku un’wana na u n’wana u fanele kuva a teka ndlela yakwe hikokwalaho ka kuhambana ka vona, lokunga humelela exikarhi ka vona eka tinhweti leti nga hundza.

Maphepha ya ntwanano ya sayiniwa

Mandela u kombetile leswaku hi September 1992 atiyimiserile ku hlangana na De Klerk ntsena loko a yirisa kuva ku kombiwa ka matlharhi swiya emahlweni xikanwe na kuva ku humesiwa vabohiwa va tipolotiki.

Va hlangane emaheleni ya nhweti laha kuburisana loko kunga sungula hiku sayiniwa ka ntwanano hi varhangeri lava vambirhi, leswi nga endla leswaku minkanerisano yisungula.

Nhlawulo wa President

Hi nhweti ya September 1993, Mandela u vhakele America laha anga kombela varhangeri va swamabindzu ku yimisa kuka vanga vekisi e tikweni ra Afrika Dzonga eku heleni ka 1993 na kusungula ka 1994 Mandela a gangisa ti vote hiku yimela vandal ra ANC eka nhlawulo wa mani na mani wa 1994 xikanwe no burisana na ntshungu lowukulu na minhlangano yo hambana hambana ya vanhu.

Hi 1994, nhlawulo wa mani na mani wuva kona, lowu awu lulamele mani na mani ku hlawula swinga khathaleki leswaku i wa muxaka muni. Hiti 9 May 1994, Mandela u hlawuriwile tani hi President wa Afrika Dzonga. Ku vekiwa ka yena ximfumo exitulwnini swive kona hi siku leri landzelaka e Union Buildings e Pretoria laha akuri na ntshungu lowukulu swinene wa varhangeri va matiko mambe lava nga tshama vavoniwa e Afrika Dzonga.

Eka bulu ra ku vekiwa ka yena, Mandela u komberile leswaku kuva na 'nkarhi wo hola' laha anga vika leswaku mfumo wakwe awunga amukeli na kantsongo ku hlawuriwa kumbe ku nyenyemuriwa ka van’wana. Mandela utshembhisile leswaku tiko leri ritava ndzhawu leyi un’wana na un’wana angata famba kungari na kuchava ka nchumu.

Siku ro vava

Hi 1999 Mandela aya e kuwiseni eka ntirho wakwe wa tipolotiki, kambe aya mahlweni a gangisela rihanyo na dyondzo ya kahle laha tikweni. Xobiha hileswaku Nelson Mandela uvuye a hundza emisaveni hi December 5th 2013 ari na malembe ya 95.

Afrika Dzonga na misava hinkwayo va rila kuhundza emisaveni ka nhenha leyi. Hiku tirhisa Nelson Mandela Foundation xikan’we na Nelson Mandela Children’s Fund leswi Nelson Mandela anga swisiya swiya emahlweni swivonaka.

Translated by Ike Ngobeni

Mandela and the 1994 Elections by Raymond Louw

Un’wana na un’wana u vulavula hi nhlawulo wa mani na mani wa lembe ra 1994 lowunga cinca tiko ra Afrika Dzonga kusuka eka xihlawula mbal...more