Ku Byariwa ka Canola

© Shem Compion
Canola yi humelerisiwa kusuka eka mbewu, naswona yifanele kuva yibyariwa eka vuenti lebyinga hundzeki 3 cm, laha kunga vuenti lebyinga entangiki loko ku pimanyisiwa na swibyariwa swin’wana swa tindzoho. Kuva mbewu yi mila kahle, misava ya seedbed yi fanele yingari na maguvadi, yitsakama naswona yinga gandlekangi. Ku mila loku hlwerisiwaka kuta endla leswaku switika kuva swimilani swiphikizana na nhova naswona swita endla leswaku kuva na nhlaselo wa mavabyi.

Tinxaka

©Marinda Louw
Tinxaka totala ta kumeka laha Afrika Dzonga, tivekiwa hi mintlawa kuya hi swilaveko swaku titimetiwa ka tona. Va Agricultural Research Centre va tsundzuxa leswaku van’wamapurasi vafanele ku languta mavabyi ya swimilani, kukula ka swona, vuswikoti bya mbuyelo xikan’we na swiphiqo swa nhova loko ku hlawuriwa tinxaka naswona vafanele ku hlawula nkatsakanyo lowu hungutaka makhombo yavu humelerisi. Masiku yaku huma ka mabilomu ya hambana kusuka eka 70 kuya eka 120 wa masiku.

Tinxaka Tintshwa

Ku tumbuluka ka tinxaka tintshwa i ntirho lowu waha yaka emahlweni lowu kongomisiweke eka ku antswisa mphikizano na vuswikoti byaku tisa mali hi swibyariwa leswi. Tinxaka tintshwa ta kamberiwa eka kukota ku kondzelela swidlaya mitsembyana na mavabyi, kumbe vuswikoti bya rihanyo ro antswa.

Ku Byala

©Shem Compion
Ku tlhuma ka swibyariwa kuta hambana kusuka eka purasi rin’wani kuya eka rin’wana, kuya hi switirhisiwa na swiyimo swa misava. Hintolovelo, kutlhuma ka swimilani swiva kwalomu ka 3 - 4 kilograms hi hectare swa tirhisiwa, laha swimilani swivekiwaka swihangalaka leswaku swita kula kahle. Canola yi tala kubyariwa enadzhaku ka timpfula to sungula hi April kuya fika ekusunguleni ka June. Swimilani leswi swichava swinene kuhisa xikan’we na ntshikelelo wa dyandza hinkarhi waku mila ka mbewu na wa mabilomu.

Ku Nonisa

©Shem Compion
Loko nkayivelo wa swakudya swiri na xiave eka vuhumelerisi, nitrogen na sulphur i swin’wani swa nkoka leswi fambelanaka na kuantswisiwa ka mbuyelo. Nhlayo leyi lavekaka yiya hi swimilani leswi humelerisieke eka lembe leringa hundza, muxaka wa misava, xiyimo xa maxelo, muxaka wa swononisa leswi tirhisiweke xikan’we na muxaka wa vuhumelerisi, xikombiso, loko maendlelo ya nhlayiso wa vurimi ya tirhisiwile kumbe yanga tirhisiwangi.
Vutisa extension officer kumbe mutivi wa swononisa ku kupfuna ku endla nongonoko lowungata lulamisa swakudya kuya hi swilaveko swa swimilani swa swibyariwa swa wena kuya hi switeji swa kukula. Tani hi leswi swononisa swilavaka ku cheriwa loko swimilani swi swilava kuhunguta tihakelo. Ku sivela ku vaviseka ka mbewu, nitrogen na potassium swi fanele ku vekiwa ekule swinene na mbewu naswona ku cheriwa ka nitrogen swifanele ku avanyisiwa kambirhi eka ku cheriwa loku kunharhu.

Micro Nutrients

Canola yi chava swinene nkayivelo wa boron na molybdenum naswona yina swilaveko swale henhla swa copper, zinc na manganese kutlula swinwana swibyariwa swa tindzoho. Nkayivelo wunga lulamisiwa loko ku byariwa kumbe kunga se byariwa hiku tirhisa mfafazelo wa foliar endzhaku.
Mali yotala yinga tirhisiwa eka ku endla “perfectly balanced diet”, kambe tihakelo leti tifanele ku ringanisiwa na vuswikoti byaku nghenisa mali kutiyisisa leswaku van’wamapurasi va ha kota ku vuyeriwa eka vuhumelerisi bya vona. Misava leyingariki kahle, tani hi xikombiso, yita tisa mbuyelo woka wungari kahle hambi loko yo nonisiwa kanjhani.

Translated by Ike Ngobeni