Desmond Tutu na Makumu ya Xihlawuhlawu

Nelson Mandela a tshunxiwa

©Eric Miller

Hi 1990 FW de Klerk u tivisile hitaku herisa kuyirisiwa ka mihlangano ya tipolotiki yofana na ANC xikan’we na ku chuchiwa ka vabohiwa va tipolotiki, exikarhi ka vona akuri na Nelson Mandela. Endzhaku ka ku chuchiwa ka yena e khotsweni, Nelson na Winnie Mandela vatshamile na Desmond Tutu ekaya kakwe e Bishopscourt, Cape Town.

Tutu u kote ku tirha hiku yimisiwa ka swipimelo swa tiko xikan’we naku vekiwa e hansi ka matlharhi hi mintlawa leyi ayi lwisana na xihlawuhlawu na varhangeri va tikereke kuva vasukela tipolotiki. Loko madzolonga ya sungula exikarhi ka Inkatha Freedom Party (IFP) na ANC kuya eku heleni ka lembe rero Tutu uvuye a yimisa rendzo rakwe rakuya e USA kuya nghenela minkanerisano na Nelson Mandela, FW de Klerk kukatsa na murhangeri wa IFP, Mangosuthu Buthelezi hi xikongomelo xotisa kurhula.

Loko madzolonga ya hangalaka na tiko uyile eka tindzhawu ta vaaki kuya pfuneta lavanga khumbeka. Hi nhweti ya November u lulamise summit ya varhangeri va tikereke xikan’we na varhangeri va mavandla ya tipolotiki leswaku kuta herisiwa madzolonga lawa. Hinkarhi lowu Tutu uvuye a hlaseriwa hi mavabyi, leswinga endla leswaku a teka kwalomu ka 4 wa tinhweti ari e Atlanta, Georgia.

Ku tsakela Rainbow Nation

©Eric Miller

Loko kuyiwa eka nhlawulo wosungula wa mani na mani wa Afrika Dzonga hi lembe ra 1994, Tutu a nyanyukile swinene hikuva milorho yakwe ayiya eku humeleleni. U pfumelerile xikandza xa yena kuva xitirhisiwa eka swinavetiso swa nhlawulo naswona loko Nelson Mandela a hlawuriwa kuva president u lulamisile xiphemu xa vukhongeri kuva kona eka kutlangela kuvekiwa ka president.

Tutu u tiyisisile leswaku kuva na vukhongeri byo hambana hambana kukatsa xikriste, ximuslim na xi Jewish. U seketele ngopfu mhaka yakuva vanhu vohambana hambana va hanya kunwe hikurhula. Kutani ata na rito leringe “Desmond Tutu ” leri ari tirhisiwa eka Afrika Dzonga leyinga ta endzhaku ka xihlawuhlawu hi moya wakuva vanhu va tinxaka hinkwato, ndzhavuko na vukhongeri byo hambana byi tlangela kun’we, kungari na xihlawula mbala.

Ku rhangela TRC

©Eric Miller

Endzhaku ka xihlawuhlawu, xivutiso lexinga huma akuri ku xana mfumo wuta endlisa kuyini ku hundza eka vubihi lebyinga endlela eka malembe lawa yanga hundza. Vandla ra National Party retile na tindlela ta ndzivalelo laha vandla ra ANC ari lava leswaku vurhangeri bya khale bya mfumo byifanele ku tengisiwa eka milandzu ya vona. Ekuheteleleni, kusimekiwile Truth and Reconciliation Commission (TRC) naswona Tutu u komberiwile kuva murhangeri yona.

Xikongomelo xa TRC akuri ku endla vulavisisi eka kuxanisiwa ka timfanelo ta vanhu hi mintlawa leyi ayi seketela no yisa emahlweni xihlawuhlawu.

Tutu ari na kungu ra matlhelo yanharhu yaku tirhana na milandzu leyi ayi vekiwa e mahlweni ka yena. Leswi aswi kasha leswi landzelaka: Muhehliwa a fanele ku hlamusela hi xiheri naku pfumelo milandzu ya vona: Ku hlaya milandzu ya vona. Muhehliwa a tweriwa vusiwana eka milandzu yakwe anga pfaleriwi: ndlela yo rivalela. Vahehliwa varivalelana na lava vangava dyohela: ndlela ya mpfuxelelo. Tutu a khumbeke ngopfu hi switori swaku xanisiwa ka timfanelo ta vanhu leswi aswi yingisela naswona aswi nwitisela mihloti ematihlweni.

Loko switori swa madzolonga na kuxanisiwa hi ANC swivakona, vandla ari chava leswaku swita onha ndzhuti warona. Ari lava ku cinca swin’wana eka xiviko xohetelela xa TRC kusivela kuvaviseka, kambe Tutu anga pfumelangi. U lemukise hiku tirhisiwa ka matimba ya lava fumaka, tani hileswi swinga humelerisa xiswona hinkarhi wa xihlawuhlawu swingaha tlhela swihumelela hindlela yoleyo.

Hi 1996 Tutu utshikile mintirho yakwe tani hi Archbishop wale Cape Town leswaku ata kota kutirha hiku hetiseka eka TRC naswona hi 1998 u andlarile xiviko xa TRC eka Nelson Mandela eka ntirho lowu awurikona e Pretoria. A tekela e nhlokweni mintlhontlho leyi vanga hlangana na yona tani hi TRC kambe a tsakisiwile hintirho lowunga endliwa.

Translated by Ike Ngobeni

Day of Reconciliation

Hiti 16 December 1995, rosungula, Afika Dzonga yi tlangela siku ra ndzivalelano laha mindzhavuko ya mabunu na ya valweri vantshuxeko ayi tek...more

Ku hoxa xandla ka Desmond Tutu eka kuherisa xihlawuhlawu

Hi 1984 Tutu u nyikiwile sagwadi ra Nobel Prize for Peace, leswinga endla leswaku ava mu Afrika Dzonga wa vumbirhi kurikuma....more