Ku hoxa xandla ka Desmond Tutu eka kuherisa xihlawuhlawu

A xiximiwa eka mintirho yayena

©Eric Miller

Hi 1984 Tutu u nyikiwile sagwadi ra Nobel Prize for Peace, leswinga endla leswaku ava mu Afrika Dzonga wa vumbirhi kurikuma. A xiximiwa hikokwalaho ka mintirho yayena yaku lwisana na mfumo wa ntshikelelo wa Afrika Dzonga.

U endle xitatimende eka mani na mani laha a kongomisa sagwadi rayena eka “little people” e Afrika Dzonga naswona mali yakona u avelanile na ndyangu wayena, vatirhi va South African Church Council xikan’we na scholarship fund xa ma Afrika Dzonga lavanga e vuchavela whawha.

Vaaki va Afrika Dzonga avanga switwisisi leswaku hikokwalaho ka yini a xiximiwa hi sagwadi leri, van’wana va tlangerile kasi vanwana va sorile. Mfumo hi woxe a wuvulangi nchumu hi ntirho lowu. U vuye a hlawuriwa kuva Bishop wa Johannesburg kutani a tshika kuva mupfuneti wa swatimali eka United Democratic Front. U yisile emahlweni a hangalasa rito eka leswi aswi humelela laha tikweni ra Afrika Dzonga, arikarhi a tisa swintshunxo exikarhi.

Loko ari e USA yena na Dr. Allan Boesak vahlangane na Senator Edward Kennedy, laha ava n’wi rhamba kuva avhakela tiko ra Afrika Dzonga nakuta ata nyika mbulavulo eka United Nations Security Council xikan’we na Congressional Black Caucus, House of Representatives xikan’we na Senate. U yile emahlweni a kombela varhangeri va matiko kuva va ngetela ntshikelelo eka mfumo wa Afrika Dzonga hi swipimelo swa ikhonomi.

Ku tiboha eka kupfumaleka madzolonga

Tutu unyikile vumbhoni hiku yimela ntlawa wo lwisana na xihlawuhlawu, Umkhonto we Sizwe hi 1984. U tiyisisile leswaku ati nyiketerile eka mpfumaleko wa madzolonga kambe a twisisa loko vantima lavanga tshikeleriwa va endla madzolonga eka ku lwela ntshuxeko wa vona. U chingile swinene loko mfumo wa valungu wuseketele mintlawa ya valwela ntshunxeko e Europe kasi hile tlhelo vanga pfumelelani na swona loko swihumelela eka mintlawa ya laha tikweni ra Afrika Dzonga.

Madzolonga etikweni yayile e mahlweni ya tlakuka naswona Tutu a komberiwa ku vulavula eka minkosi yotala. Hi minkarhi yoleyo loko a vulavula, uyile emahlweni a hundzisa mahungu ya kupfumala madzolonga naswona a soriwa swinene kuva a endla tano hikuva ava vona onge hileswi sivelaka ntshunxeko.

Vandla ra African National Congress (ANC) ribyele vaaki kuva va endla leswaku tiko ringa fumeki, vavekisi vale handle vanyanyile ku teka vuvekisi bya vona kutani hi 1985 PW Botha u tivise hi state of emergency e Afrika Dzonga. Eka mpfilupfilu walowo, Tutu uyile emahlweni a tirha hiku tiyimisela.

U rhangele mapfhumba yo kombisa kuvilela, a seketela National Initiative for Reconciliation leswaku kuva na xitereka xa tiko hinkwaro leswaku kuva na siku ra xikhongelo xikan’we na xitereka xaku lwisana na xihlawuhlawu. U nyike mbulavulo eka United Nations General Assembly e New York kutani a hlangana na British Prime Minister Margaret Thatcher leswaku a engetelela swipimelo swa ikhonomi e Afrika Dzonga.

Ku hlohletela dyondzo na nxupulo

©Eric Miller

Hi 1985 kusimekiwe Bishop Tutu Scholarship Fund. Xikongomelo akuri ku pfuneta hi timali ta tidyondzo eka ma Afrika Dzonga lawa yanga evu chavela whawha. Tutu u seketela swinene nkoka wa dyondza.

Eka khonferense leyinga lulamisiwa hi Soweto Parents Crisis Committee, u lemukisile hi makhombo lawa yanga kona loko rixaka ringa dyondzangi laha ringa pfumalaka vuswikoti byo tirha loko xihlawuhlawu xiherile e Afrika Dzonga. Hi 1986 Tutu u vhakerile tiko ra United States nakambe kuya kombela swipimelo nakambe. Kutani a vhakela e Japan, China na Jamaica hi xikongomelo xin’we.

Kuya eku heteleleni ka lembe rero u hlawuriwile kuva Archbishop wale Cape Town loko angaseva president wa All Africa Conference of Churches.

Ntlimbo wa ku hlanganisa

Tutu, xikan’we na van’wana varhangeri va tikereke, vave exikarhi ka vakombisa kuvilela na maphorisa tani hi vapfuni. Vakotile ku herisa ntlimbo lowu awuri e Alexandra Township hi lembe ra 1986 nale ka Nkosi wa Ashley Kriel hi 1987 eka timhaka tin’wana. Loko mfumo wutava wuyirise 17 wa minhlangano hi 1988, vakunguhate kukombisa kuvilela, leswi naswona swinga yirisiwa.

Ku hlamula eka sweswo, va simekile komiti ya vusirheleri ya dimokirasi (Defense of Democracy) naswona loko ti rally tavona titava ti yirisiwile va endlile ntirho wa kereke e St George’s Cathedral. Tutu u teke swirilo swa Sharpeville Six hi 1988. Ntlawa lowu awu gweviwile rifu naswona Tutu, a Alana na nxupulo, ayisa ntshikelelo eka PW Botha kua a ponisa vutomi bya vona.

U hlanganile na Botha hi byakwe kuriku lavambiri valwile ekusunguleni loko Tutu angase hlula. Xigwevo xa Sharpeville Six’ yivuye xi hungutiwa. Ku hlamula eka kusihalala ka Tutu, mfumo wutile na pfhumba, raku lwisana na Tutu laha vanga hangalasa swiphephani, ku hakela vakombisa kuvilela xikan’we naku xanisa nsati wa yena.

Translated by Ike Ngobeni

Ntirho wa Archbishop Desmond Tutu endzhaku ka xihlawuhlawu

Hambi kuri endzhaku ka kuherisiwa ka xihlawuhlawu, Archbishop Desmond Tutu aswitiva kahle leswaku ntirho wa yena awunga se hela....more

Desmond Tutu na makumu ya xihlawuhlawu

Hi 1990 FW de Klerk u tivisile hitaku herisa kuyirisiwa ka mihlangano ya tipolotiki yofana na ANC xikan’we na ku chuchiwa ka vabohiwa va t...more