U Huliswa kha zwe vha Shuma
Nga 1984 vho do thuba kha Nobel Prize hu tshi khou itelwa mulalo, nga henetshila tshifhinga vho vha vha tshi khou vha muthu wa vhuvhili Afrika Tshipembe. Vho vha vha tshi khou huliswa kha zwe vha shuma kha u fhelisa muvhuso wa tshitalula. Vho do amba mafhungo a uri hezwi zwe vha thuba vha khou zwiisa kha vhathu vhatuku nahone vho do vhonala vha tshi khou la tshelede na vha muta wavho, na vha South African Church Council staff na vhane vha thusa nga zwa masheleni kha vhathu vhane vha vha vha vhuthubwani vha Afrika Tshipembe.
Tshitshavha tsha Afrika Tshipembe tsho vha na u takala ho fhambanaho vhanwe vho vha vha tshi khou pembela ngeno vhanwe vha tshi khou sasaladza. Vha muvhuso vhone avha na zwe vha do amba. Nga murahu vho mbo di nangiwa uvha Bishop wa Johannesburg vha mbo di dirula mushumo sa Patron wa United Democratic Front.
Vha isa phanda na mushumo wavho vha tshi khou phadaladza zwe zwa vha zwi tshi khou itea Afrika Tshipembe, vha tshi khou toda thandululo zwenezwo vha tshi khou ita ngauralo.
Hangei USA vhone na vho dokotela Allan Boesak vha ya vha tangana na Senator Edward Kennedy, vha tshi khou muhumbela uri ade adalelel Afrika Tshipembe ambe na vha United Nations Security Council na tshitshavha tsha vhathu vhatsu, na nndu ya vha imeleli na Senate. Vha isa phanda na u amba na vharangaphanda vha lifhasi, uri vha fhe mutsiko Afrika Tshipembe nga tshiimo tsha zwa ikonomi.
U di Dzhenisa kha zwi Sina dzi Khakhathi
Vho-Tutu vho fha vhutanzi vha tshi khou imelela ya zwigwada zwine zwa vha zwo ama zwine zwa lwa na muvhuso wa tshitalula, Umkhonto we sizwe nga 1984. Vho do amba zwauri vhone avha todi zwa dzi khakhathi fhedzi vha ya pfesesa musi vhanwe vha tshi khou zwiita ngauri vha fhasi ha mutsiko.
Vha vhidza vha vhusi vha vha tshena kha u dihudza havho nga u shumisa zwithavhane Europe ngeno vha tshi khou tsikeledza vhathu vhathihi Afrika Tshipembe. Dzi khakhathi kha shango dzo vha dzi tshi khou hulela nahone vho Tutu vho humbeliwa u vha vhone vhane vha vhulunga vhafu vhanzhi.
Musi vha tshi khou ita mushumo wa mbulungo vho vha vha tshi dzulela u funza mulaedza wa u sa ita dzi khakhathi, nga mulandu wa hezwo vho sasaladziwa vhukuma uri ndi vhone vhane vha khou ita uri hu sa vhe na u phulutshedza. Vha ANC vha vhidza vhadzulapo vha vha ita uri shango li sa tsha langea, vhe vha vha vha tshi khou longela masheleni avho uri zwithu zwi tshimbile ngeno vha thoma u di bvisa nahone nga 1985 vho PW Botha vha mbo di ita uri hu vhe muvhuso wa u tavhanya Afrika Tshipembe.
Nga kha dzi khakhathi, vho Tutu vho dzulela u shuma vhukuma kha mushumo wavho. Vho vha vha tshi rangaphanda mi matsho, vha tikedza mishumo yothe ye ya vha i tshi khou itwa kha shango uri hu kone u vha na dzi thabelo dza duvha, vha kona u da na zwa u gwalabela muvhuso wa tshitalula. Vho swika he vha vha vha tshi khou khou amba kha United Nations General Assembly New York vha tangana na British Prime Minister Margaret Thatcher vha tshi khou di tutuwedza uri vha dzhene kha zwa ikonomi ya Afrika Tshipembe.
U Tutuwedza Pfunzo na zwa usa Tevhela Mulayo
Nga 1985 ho mbo di thomiwa Bishop Tutu Scholarship Fund. Mushumo watsho ho vha hu u thusa vhathu vhane vha vha vhuthubwani. Vho ima vha sa dzinginei musi ri tshi da kha zwa pfunzo. Vho vhuya vha vhidziwa hunwe uri vha ambe vha do amba nga ha khombo ya u sa vha na pfunzo kha Afrika liswa u do balelwa u vha na maimo ane avha uri ndi a nntha.
Nga1986 vho dalela US kha zwa usa tevhela mulayo. Vho ya vha dalela na Japan, china na Jamaica vha tshi khou ita zwithu zwithihi. Nga murahu kha honoyo nwaha vho mbo di nangiwa uvha vhone mu Archbishop wa Cape Town vha saathu vha muprisidenthe wa dzi kereke dzothe dza Afrika.
U Dzulela u Amba nga ha dzi Khakhathi
Vho-Tutu, na vhanwe vharangaphanda vha dzi kereke, ho vha hu vhone vhe vha vhukati ha vhathu vha dzi khakhathi na mapholisa. Vho fhedza khakhathi dze dza vha dzi Alexandra Township nga 1986 na mbulungo ya Ashley Kriel nga 1987 hu di vha na zwinwe zwiwo zwinzhi. Musi muvhuso u tshiiledza zwiimiswa zwa 17 nga 1988, vha mbo diita uri hu vhe na u matsha, zwe zwa do iledzwa nazwo.
Vha tshi khou fhindula vho mbo di sika komiti ya Defense of Democracy nahone musi dzi rally dzi tshi iledzwa nadzo vho di i vala nga tshumelo ya kereke St George’s Cathedral. Vho-Tutu vho dzhia tshivhangi tsha Sharpeville Six nga 1988. Zwigwada zwo gwevhiwa tshigwevho tsha lufu nahone vho Tutu, vha zwi lwisa, vha fha mutsiko vho Botha uri vha vha litshe.
Vho tou ya vha tangana na vho Botha nga tsha vhukoma vho thoma vha vha na dzi khakhathi u zwika vho Tutu vha tshi fhenya. Tshigwevho tsho mbo di fheliswa. Musi vha tshi khou fhindula vho Tutu vha muvhuso vha ita khunguwedzo, vha tshi khou phadaladza mabammbiri a u lwa na vho Tutu, vha tshi khou badela vha gwalabi na u thupha mufumakadzi wavho.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Naho muvhuso wa tshiṱalula wo no fhela vho-Tutu vho zwi divha uri mushumo wavho u tshe kule na u fhela....
Nga 1990 FW de Klerk vho do divhadza usa tsha iledzwa ha lihoro la ANC na u bviswa ha vhafariwa vha zwa polotiki, kha vho ho vha huna vho-Ne...