Ifa la vho-Tutu
Naho muvhuso wa tshiṱalula wo no fhela vho-Tutu vho zwi divha uri mushumo wavho u tshe kule na u fhela. Vha kha di vha na mushumo wa u ita mulalo kha shango lothe na u isa mulaedza wavho na u diitela ifa. Nga 1998 vho vha tshipida tsha tshiimiswa tshine tsha vhidziwa upfi Desmond Tutu Peace Centre (DTPC) vha na mufumakadzi wavho vho-Leah.
Tshiimiswa tsho thoma mushumo watsho Orlando West, Soweto tshi saathu uya Cape Town. Tshiimiswa tshine tsha vha tshi tshi khou wanala Cape Town tsho rweliwa ṱari nga 2000. Tsha thoma u shuma kha zwa vhurangaphanda. Vhone vhaṋe vha di wana nga u vha mugudisi.
Vho funza Episcopal Divinity School Cambridge, Massachusetts nga 2002. Nga 2003 vha gudisa University ya North Carolina nga 2004 vha humela kha alma mater, King’s College London, vha professer we a tou dala. Vha dovha vha shuma sa professer wa u dala lwa minwaha mivhili gudedzini la Atlanta, Georgia he vha vha vha tshi khou gudisa theology.
Khunguwedzo ya Mashango Davha ya zwa Mulalo
Vha divhelwa u amba vha sa shavhi zwine zwa vha kwama. Vha ya kona u ita zwine vha nga kona uri hu vhe na shango la khwine, hezwi hu vha ho katelwa: Nga 2006 vho vha na khunguwedzo ya u fhungudza u tswiwa ha vhana nga u ita uri vhana vha vhe na thanziela dza mabebo vha tshi fhedza u bebiwa. Nga 2008 vho do vha tshipida tsha u matsha ha pro-Tibetan San francisco nga tshifhinga tsha dzi nndwa dzaTibetan.
Nga tshifhinga tsha u matsha vho vhidza vhothe vhahulwane vha muvhuso uri vha hanele u vuliwa ha mushumo wa 2008 Summer Olympics Beijing vha tshi khou itela vhathu vha Tibetan. Nga 2009 vho thusa kha u tumbulwa ha tshitangadzime tsha Solomon Islands’ nga zwa ngoho na vhupfumedzani zwe zwa itwa nga ngoho ya Afrika Tshipembe.
Vho dovha vha vha tshipida tsha United Nations Climate Change Conference nga 2009 vhe vha do vhidza kha usa bveledzisa kha zwa mapfura. Nga 2017 vho do vha vha vha tshipida tsha 10 Nobel Peace Prize laureates Saudi Arabia musi hu tshi khou ya u vhulaiwa vhathannga vha 14 vhe vha vha vho di dzhenisa kha zwa u matsha, nga murahu kha honoyu nwaha vha ya vha amba na vhahulwane vha Myanamar, uri hu imiswe zwa u vhulaiwa ha vhathu kha tshitshavha tsha Muslim Rohingya.
U Dzhenelela kha zwa Mutakalo
Ubva tshe vho-Tutu vha waniwa uri vhana prostate cancer, nahone vha lwala vhukuma nga tshifhinga tsha musi vha tshi khou shuma kha kha zwa ngoho na vhupfumedzani nga 1990, vho mbo di tou dzhena vhukuma kha zwithu zwa mutakalo. Vho mbo di tou fombe kha zwa HIV/AIDS na tuberculosis (TB). Nga 2004 Desmond Tutu HIV Foundation yo tumbulwa vha tshi khou humbulwa.
Tshiimiswa tsho thoma nga u ita dzi thoduluso nga ha HIV tsha ya phanda tshi tshi khou sedza dzilafho la HIV na u thivhela na u pfumbudza na u lafha TB. Vho sumbedza maipfi avho nga ha HIV vha do vha vha amba nga ha vhupfi havho musi hu tshi tiwa Pope Benedict XVI.
Vho Pope vho vha vha tshi ḓivhelwa u amba zwi tshi da kha mbeu na zwa nzeo, Vho-Tutu vha di amba nga ha u tswenyea ngauri vha Roman Catholic church vha do dzula ulwa na u shumiswa ha Condom. Vho dovha hafhu vha vha patron wa South African Prostate Cancer Foundation. Nga 2014 vho-Tutu vha amba uri avha tendi kha u vhulaiwa ha muthu na luthihi. Vho vha muthusi kha zwa u shuma nga mulayo nahone vhari vha ya funa na uri vha vhe hone.
Muhulwane wa Vhahulwane
Nga 2007 vho Tutu vho do nangiwa uvha muhulwane wa vhahulwane, tshigwada tsha vhathu vhahulwane vha lifhasi vhane vha dzula vha tshi khou amba nga ha vhutali havho, vhuvha na ndeme ngau kona u tandulula thaidzo dzo dadzaho shango.
Minwe mirado ho vha hu Nelson Mandela (mupirisidenthe wa kale wa Afrika Tshipembe), Jimmy Carter (mupdisidenthe wa kale wa America), Kofi Annan (vha UN Secretary General) na Mary Robinson (muprisidenthe wa kale wa Irish). ho rangaphanda tshigwada kha mushumo watsho wa u thoma wa Darfur Sudan vha tshi khou tandulula dzi thaidzo dza Darfur.
Vhahulwane vha tuwa vha ya vha dalela Ivory Coast, Cyprus, Ethiopia, India, South Sudan na Middle East. Vho-Tutu vho di rula mushumo nga 2013.
U Tikedza Pfanelo dza Vhathu Vhane vha Funana nga Tshavho
Vha ya ḓivhelwa vhukuma u tikedza vhathu vhane vha funana nga tsha mbeu nnthihi. Hezwi zwo vha zwithu zwine zwa konda vhukuma khavho nga maanda wo sedza uri ndi mufunzi. Fhedzi naho zworalo avho ngo tenda u nyamiswa kha zwine vha tenda zwone.
Vho ya phanda na hune vha swika he vha nwalela lunwalo vho George Carey nga 1998 nga murahu ha uvha na conference Lambeth ya vhathu vhothe vhane vha vha ma Bishop, he ha da do ambiwa zwauri kereke iya lwa na zwa u funana nga mbeu nthihi. Nga vhurifhi vho Tutu vho ri, vha ya shona uvha Anglican na hone vhane vha khou pfa zwi khou vha bora vha fanela ubva.
Vha amba na kereke uri iya sala murahu vhukuma vhathu vhane vha funana nga mbeu nthihi. "Arali Mudzimu, sa zwine vha amba, a Homophobic ndo vha ndi si nga si muluvhe.” - Desmond Tutu
Dzi Nndwa dza Israeli-Palestinian
Vho-Tutu vho vha vha tshi funa nga maanda dzinndwa dza Israeli-Palestinian vhaamba nga dzo na musi muvhuso wa tshitalula wo dinea maanda. Musi muvhuso wa tshitalula u tshi fhela vha tevhela hedzi dzi nndwa. Nga 2002 vho do ita tshi speech tshe khatsho vha do salaladza mulayo wa vha israele we wa vha wo iswa kha vha palesitina, vha ri hu fanela uvha na maga ane a tea u dzhiiwa.
Vha vhambedza tshiimo hetshi na tshiimo tsha muvhuso wa tshitalula. Vho vha vha muhulwane wa United Nations kha Gaza Strip nga murahu ha musi masole a Israeli atshi vhulaha vhathu vha 19 nga 2006, vha zwithivhela nga murahu ha musi vha israel vho hana uvha fha maanda.
U Vhudzisa dzi Nndwa dza Iraq
Nga 2003 vho vha tshipiḓa tsha u matsha hu tshi khou lwiwa na vha United state vha tshi khou hana hu tshirwelwa tari la nndwa ya Irag. Nga nnda ha u sumbedziwa ha New york he vha do dzhenelela vho dovha vha founela Condoleezza Rice, vha tshi khou luvheleda muvhuso wa US uri u songo ya nndwani. Vha vhudzisa uri ndi ngani Irag i tshi khou tevhelwa nga uvha na zwithavhane zwithihi zwine zwa vha hone na Europe, India na Parkstan.
Nga 2004 vho vhonala kha Off-Broadway production, vho vhidza Honor Bound u lamulela mbofholowo, ye ya do sasaladza muvhuso wa US na UK, vha zwi vhambedza na zwine zwo itea nga tshifhinga tsha muvhuso wa tshitalula. Nga 2012 vho ḓo vhidza vho George W. Bush na Tony Blair uri vha lingiwe nga khothe ya zwa vhutshinyi kha u panga shango nndwa dza Iraq.
U Sasaladziwa ha Murangaphanda Muswa wa Afrika Tshipembe
Naho zwi tshi takadza zwa uri Afrika Tshipembe muvhuso wa u tsikeledza wo bviswa nga 1994, fhedzi vho-Tutu vho amba vha sa shavhi nga ha muvhuso muswa une wa khou vhusa, nahone avho ngo shavha u amba nga ha vhukhakhi he vha do vhu vhona.
Zwinwe zwa zwithu zwine vho zwi vhudzisa ndi u shumisa zwithavhane zwa nndwa na mulayo wa muvhuso wa Robert Mugabe wa Zimbabwe, vha do vha vha amba nga ha vhathu vhane vha amba luambo lwa Nguni uri vha fanela u dala kha vhuimo ha nntha ha zwa polotiki.
Vho pomoka vho Thabo mbeki kha u toda ubva kha mirado isa vhoniho uri i pfesese ya ANC na uri avha khou sedzesa mafhungo a vhulwadze ha HIV/AIDS pandemic. Vho-Tutu vho dovha hafhu vha sasaladza na we ado vha tevhela vho-Jacob Zuma, kha u sa pfa na uri vha khou dipomokiwa milandu ya u binya na vhufhura.
Vho-Tutu vha Tshi di Rula Mushumo
Vho di rula mushumo ubva kha tshitshavha nga 2010 vhana minwaha ya 79. Vha isa phanda na u shuma kha zwa vhahulwane na kha tshigwada tsha Nobel Laureate Group na zwa u tikedza zwiimiswa zwa Desmond Tutu Peace Centre, vha di rula mushumo sa uvha Chancellor wa University of the Western Cape na uvha mui eleli wa United Nations advisory committee kha prevention a genocide.
Vha na vhuimo ha uvha dendele Afrika Tshipembe, nahone vha na pfufho dzo vhalaho dza vhudokotela, na dzi pfufho dzo no nga Nobel Peace Prize na American Presidential Medal of Freedom.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Nga 1984 vho do thuba kha Nobel Prize hu tshi khou itelwa mulalo, nga henetshila tshifhinga vho vha vha tshi khou vha muthu wa vhuvhili Afri...
Ng swondaha ya musi vho- Mandela vha tshi khou fhedza u khethiwa sa muprisidenthe wa Afrika tshipembe, vhathu vho no wika 30 000 vho vha vho...