Lebollo Pakeng tsa Banna le Basadi
Lebollo hara Banna le Basadi Tlhaloso e ntse e sebediswa hara banna le basadi moketeng wa Ndebele, ho bontsha hore ho tloha bongwaneng ho ya boemong ba batho ba baholo. Qetellong ya ditshebeletso, ya qalang o dumellwa ho kopanela diphate le ho qala tshebetso ya nako e telele ya ho kopanela le lenyalo. Mosebetsi wa bohlokwa ya ho qadiswa ke ho tlama dihlopha tsa dihlopha hammoho le ho di kgetholla ho dihlopha tse ding tsa dilemo.
Basadi ba qalang (abakgethwa) ba kgahlwa ke ho kopana feela le banna ba bang ba fetileng tshebetso ya ho qala. E le ho etsa bonnete ba hore o na le boikemelo ba ho qadiswa, ba abakgethwa ba laelwa hore ba se ke ba senola bashanyana ba sa tsebeng hore na ho etsahala eng ha ho behwa sekgutshwane. Ka tshebetso ya ho qalwa, banna le basadi ba kenngwa moetlong wa setso le diphiri tse tebileng tsa sehlopha. Tsebo ena e fetisetswa ho tloha molokong o mong wa dihlopha tsa pele ho ya ho tse latelang, ho tiisa hore ho fetiswa ha tsebo ho bolokilwe, mme bonngwe ba setso sa sehlopha bo matlafatswa.
Lebollo la Banna
Ho qadiswa ha banna (lehola kapa ingoma) ho etswa hara Ndzundza Ndebele hoo e batlang e le dilemo tse nne, mme bashanyana ba atisa ho ba dilemo di 15 ho isa ho tse 18. Mabitso a bona a tlameha ho ngodiswa le morena ya ka sehloohong (morena). Hang ha sena se etswa mme mookamedi a behile letsatsi, ditente tse qalang di-grassband (isonyana), e bontshang hore ke yena ya qalang ho lokisetsa. Nakong ena, o etsa mesebetsi e mengata ya meetlo ka dibeke tse tharo.
Pele ba etela ntlo ya mookamedi, moo ba-abakgethuwa ba tswang mahaeng a haufi ba kopana teng, e mong le e mong o fuwa senya (ho loka, ho tswa Seafrikan stertriem), eo ba e etseditsweng ke bo-ntate-moholo ba bona letlalo la diphoofolo, le diaparo tse le nngwe, hangata, le hoja taba ya hore tlhaho e atisa ho etsahala nakong ya mariha.
Motseng wa mookamedi, ba qalang ho itshwara ka mokgwa wa tshwantshetso, ka tsela ya tshwantshetso ba fana ka kgethollo ya bocha ba bona. Kamora ona, di iswa dikgomong tsa dikgomo tsa morena. Hoseng, ba tsoswa mme ba theolelwa sebakeng se halalelang motseng o haufi. Ba qhalakantswe pela lebopo la noka, mme ba bolotswa. Ho tloha mona ba lokela ho tshela noka (ukuwela) ebe ba tsamaya le mahlo a fokolang ka tlasa maemo a fapaneng a matlo a ho qala, ho itshetlehile ka motse wa bona wa tswalo. Ba qadileng ba dula dilong tsa bodulo, bohareng ba morung, ka dikgwedi tse pedi, ba rutwa ka sekgeo sa sehlopha le boikarabelo ba bona, mesebetsi le ditokelo tsa banna.
Kamora nako ya boiphediso, mekete e lokisetswa malapeng a abakgethwa, mme dimpho tseo ba di fumanang ho ditho tsa malapa, ho keteka ho finyella botho, di bontshwa.
Ha abakgethwa ba tlohela bokgopo, e behilwe ka dikobo le diaparo tseo ba di apereng nakong ya qalo, ho bontsha ho phethwa ha ditshebeletso tsa bona le ho kwalwa ha kgaolo ya bophelo ba bona. Ka mora sena, ba kgutla ha letsatsi le dikela ho ya ho mofumahadi, ba kwahetswe ka thata dikobuweng tse ncha, mahlo a bona a theoha ka mokgwa o totobetseng wa boikokobetso, o tshwanang le ha ba tloha ho ya qadiswa. Bashemane ba ka tlasa dikobo tsa bona ba hlobotse ntle le setitimba, e tshwantshetsang botho.
Mantsibuweng ao ba robala kahare le hoseng ho hlahlamang bohle ba qalang ba potapotilwe phatlalatsa (ukupalala) mme ba amohele mabitso a bona a bolaodi ho tswa ho morena. Kamora ona, ditho tsa sehlopha di kgutlela mahaeng a tsona le mekete e me telele. Karolo e latelang ya bophelo ba banna ba bacha e bula ha mokgwa wa ho kopanela le wa lenyalo o nahanngwa, mme nakong eo ba dumellwa ho kopanela diphate ka thobalano.
Lebollo la Basadi
Kwetliso ya basadi (ho phalla kapa ho ruruha) ha e be bohloko ho feta ho qadiswa ha banna, kaha ha ho na di-clitoridectomy kapa moriri wa mmele o etswang. Mokgwa ona o qala hang ha ngwanana a fihlile bocha, ho qala hoseng pele kgwedi e qadile, ha banana ba hloboditswe ba hlobotse mme ba kgutlisetswa ka tsela ya tshwantshetso ho tlhaho, ka ho kuta moriri ho mmele wa bona. E mong le e mong wa qalang o ba teng dikopanong tse kgethilweng - banana le basadi ba baholo ba qadileng.
Hang ha banana ba itokiseditse, letsatsi le leng le le leng le qeta ho bina le ho tantsha ho latela seletsa se kang toro, seo modumo o hlahang ho sona o hlahiswang. Mantsibuya, banana ba bokana ho pota mollo, ba apere dikobo tseo ba di filweng bakeng sa ho qadiswa, ha dihlopha di ntse di hlobotse di hlobotse. Ba binela dipina pele ba qala ho hlekefetsa le ho rohaka banna, kgopolo ya ditho tsa botona le botshehadi ba banna le basadi, ba sa kang ba qadiswa. Tshebetso ena e sebediswang hampe e nka bosiu bohle.
Hoseng ho hlahlamang, ba qadileng le dihlopha tsa bona ba ya nokeng, moo ba pele ba neng ba hlatsuwa teng, ka mora moo ba kgutlela mahaeng a bona. Letsatsing le hlahlamang mokete o tshwarwa mme o qadiswa o hlatswa hape. Ka mora moo o kena karolong e kgethehileng ka kamoreng ya hae. Mehleng ya pejana nako ya ho kwalwa ha yona e ne e le dikgwedi tse tharo, empa kajeno, ka ditlhoko tsa sekolo le mosebetsi, e fokotsehile ho fihlela kgweding e le nngwe.
Nakong ena, e qalang o amohela ditaelo tse tswang ho tataiso ya hae. O boetse o etetswe ke nkgono wa ntlo, ya mo rutang ka thepa le meetlo, hammoho le mesebetsi ya hae le boikarabelo ba hae. Leha ho le jwalo, ntlha ya bohlokwa ya ho qadiswa ke ho ruta motho ya qalang mesebetsing le mekgwa ya ho etsa mahae. Nakong ya ho arolwa ha hae, ha a dumellwe ho buisana kapa ho bona banna leha e le bafe, kahoo o etsa mesebetsi ya malapeng eo a e rutwang nakong ya ho qalwa bosiu kapa mathwasong a hoseng.
Qetellong ya kgethollo, ya qalang o iswa nokeng bakeng sa ho hlatswa ho qetela. Dikobo tsa hae tsa ho qadiswa le diaparo di cheswa, ho tshwantshetsa ‘lefu’ la bohlankana. O fuwa sepheo sa sefuba se thata, e le letshwao la ho nyoloha ha hae ho tloha ho banana ho ya ho basadi. Jwalo ka boqapi ba banna, boemo bo fetohileng ba ya qadileng bo ketekwa ka mokete wa sechaba ka morao malapeng a banana bohle ba ileng ba qala ho qadiswa. Ena ke nako ya thabo, nakong eo basadi ba sa tswa qadiswa ba kgona ho bapala ka maikutlo a lerato le ho lebisa tlhokomelo ya monna ya ka bang teng.
Translated by Sebongile Sonopo
Histori ya Ndebele e kenyeletsa bohareng ba lekgolo la bo19 la dilemo ha mokgatlo wa Kekana wa moloko wa Ndebele o arolelana dihlopha tse ny...