• Home
• Natural Heritage
• World Heritage Sites
• Vredefort Dome Crater
• Visiting

Mohaho wa Vredefort Dome

Sebopeho sa Vredefort Dome s e feletseng se fetela sebakeng se chitja ka bophara ba 300 km. E tloha hodimo ho Johannesburg karolong e ka leboya ho ya botjhabela ho Welkom ka borwa bophirimela. Sebakeng se haufi le Dome ke toropo e nyane e bitswang Vredefort.
Sebaka sa Bohlokwahadi ba Lefatshe, leha ho le jwalo, se lekanyeditswe sebakeng se seholo sa dibaka tse 120km ka borwa ho bophirimela ho Johannesburg, mabopong a Noka ya Vaal. 'Sebaka sena sa Thaba ya Lefatshe' ke setsi se setseng sa bohareng se neng se atisa ho ema bohareng ba sekepe sa pele. Mona, sebaka sa kgale sa mekotla ya kgale le mokoloko o potolohileng majwe a kgelohileng ho thehilwe ho hlahisa dihlopha tse ntle tsa ditoropo le diphula, ho phalla ka tsela e ntle pakeng tsa Vredefort, Parys le Potchefstroom. Dibaka tsena tsa ditoropong di dutse ka thoko empa ha di karolo ya sebaka sa mantlha, e le hore ntshetsopele ya metse e se ke ya thibelwa ke molao o sireletsang lefa.

Meedi ya Sebaka se ka Sehloohong

Meeli ya sebaka se ka sehloohong e dumellana le ditsela tse mmalwa tse amanang le metse ena e meraro. Moedi o ka botjhabela ke tsela ya Parys-Potch tar (R53). Tsela ya Schoemansdrift-Potch (karolo ya tar-part gravel) e karolong e ka bophirimela. Tsela e nang le majwe a mararo e ka botjhabela ho ya bophirimela (e bitswang Schoemansdrift Road) e kopanya ditsela tse pedi tsa Potch-ward karolong e ka leboya ya Bophirimela. Mme, ka borwa, ho na le ditsela tse mmalwa tsa maballo tse etsang karolo ya halofo ya kgwedi lehlakoreng la Free State. Ho potoloha sebaka sena sa mantlha se-square-ish ho na le dibaka tse ding tsa dikhilomithara tse 5.
Ho pholletsa le sebaka sa Dome ho na le Vaal (e bolelang 'tawny' kapa 'lerole') Noka, e phallelang ho tloha ka botjhabela ho isa bophirimela. Vaal ke tsela e kgolo ya metsi ya mekgwa ya Afrika Borwa mme e thusa Joburg le mohaho o sebetsang wa indasteri ka metsi. Boholo ba mosebetsi ona wa indasteri o etsahala hodimo ho Dome, metseng ya Sasolburg, Vanderbijlpark le Vereeniging. Noka ya Vaal e boetse e tsejwa e le sebaka sa dipapadi tsa metsi, ho fana ka ditlhapi, ho tsamaya ka sekepe, ho sesa metsi, kayaking esita le rafting e meng ya makgowa. Letamo la Vaal, ho tloha Vereeniging, ke sebaka se seng se setsi sa phomolo.

Tlhahisoleseding e Ntle ya Bohlokwa

Ka lebaka la sebaka se mabifi sa naha ya Thaba ya Dome, ho phalla ha Noka ya Vaal hangata e pharaletseng le e bataletseng ho kgathatseha ha e ntse e le mechine ka majwe a mangata. Sena se etsa hore metsi a potlaketse mme a arohane ka melapo e mengata le potlako, tse arohaneng ka dihlekehlekeng tse makgolo tse nyane. Se seholo ka ho fetisisa ho dihlekehlekeng tsena ke 150ha, mme e nngwe e na le thupelo ya golf ya dikoti tse 9. Sehlekehlekeng sena sa morao-rao, se bitswang Golf Island, se kopane hantle le Parys ka borokgo bo monate ba ho emiswa.
Dihlekehleke tsa Vaal di na le diphoofolo tse ngata, dimela le diphoofolo tse ngata tse phelang. Di ne di boetse di na le baipehi ba batho le tse ding tse sa rateheng, haholo-holo ho potoloha sebaka sa Parys moo dihlekehleke di leng kgolo le tse ngata. Nakong ya Ntwa ya bobedi ya Anglo-Boer, dihlekehleke tsena di ne di le nngwe hape leo ho ahilweng ho ke babalehi le kwenehileng ba baleha ka mose ho noka mme ae pata dimeleng tse teteaneng. Ntho e ne e le hore dihlekehleke tsena di ne di sa nke lehlakore; naha ya batho bao e neng e se ba Orange Free State kapa Transvaal.

Bapala Hantle

Nakong e qetellang ya dilemo tsa bo 1800, boemo bona bo ne bo phephetswe ke direphabliki tse pedi, tse bolelang hore dihlekehleke ke tsa bona. Ntwa e telele ya molao e ile ya qala ho leka ho tseba hore na dihlekehleke ke tsa mang. Qetellong, komiti e ikgethang e ile ya thehwa ho hlahloba sehlekehlekeng se seng le se seng ebe ka mora moo se fana ka naha e nngowe kapa e nngwe. Ka mokgwa o utlwahalang, dihlekehleke ha dia ka tsa dumellwa ho arolwa bohareng. Ka 1895, 'Treaty ya Vaal River Island' e ile ya saenwa. Transvaal e ne e fumane dihlekehleke tse 100 mme Free State e na le 90. Hona joale ke seo ke se bitsang ho rarolla bothata!
Kajeno, Noka ya Vaal e bontsha moedi pakeng tsa Puso ya North West le Profinseng ya Free State. Ka lebaka leo, Dome e tsamaisana le ba boholong diprofinseng tse pedi mme sena se entse hore tlhahiso ya yona e be e tsosang. Ho feta moo, sebaka sa motheo sa Dome se akarelletsa mapolasi a fetang 100 a nang le boipelaetso le metse e mmalwa ya setereke. Motho o na le tshepo ya hore e mong le e mong o tla kgona ho bapala hantle le ho dumella bokgoni ba Dome hore bo fihle. Leha ho le jwalo, ka kopo hlokomela hore dibaka tse ngata tsa Dome di teng naheng ya botho mme di ka nna tsa se ke tsa etela ntle le tumello ya monga mobu.

Translated by Bongani Matabane