Inhlangano Yemmango wemaPedi

Emakhaya emaPedi

©Dr Peter Magubane

Njenge beSotho nema Tswana, lamaPedi, ngetikhatsi tekucala-tekutsatsa, ahlala etigodzini letinkhulu lebetehlukaniswe ngemacembu ekgoro labekakhiwe ngekuhlangana kwemindeni kuya ngelilayini lebatali. Ngayinye yayifaka licembu letindlu, lebetakhiwe endzaweni lesenkhabeni lebeyihlanganisa indzawo-yekuhlanganyela, lidlelo letinkhomo, indzawo yemathuna nendzawo lebalulekile yenkholelo yemadloti.

Emakhaya abehlelwa ngendlela yebudzala. Ngamunye umfati bekanendlu yatjani yaguca, lobekahlanganiswe naletinye ngetintfo letiningi letifaka-umpya letingakavalwa (ilapa) bekuvalelwe ngelibondza lelidzaka. Enkhabeni kwakune ngwako wa mollo (guca wemlilo), intfo lenkhulu lebeyingakavalwa letfwele, kwentela kupheka ngemalanga etimvula.

Kungabangulokubalulekile kusuka etindlini ngale mathudi (emavaranda lavalekile) lagegeletile. Buhle bekwakheka kwemapali, langaba ngemamitha lamatsatfu (lalishumi kuyaphansi) ngelilayini lendingilizi, lelakhe libondza lelisegcineni, lelingakavalwa kulelinye libondza (leboto) lelakhiwe ngetitina letomiswe-ngelilanga. Lama trusses aloluphahla loluphumule kulamapali. Loluphahla lwetjani luchubekele ngasebondzeni yalendlu, lokwakha imathudi. Tintfo letimbili letincane letingakavaleki (ingwakana) betivame kubekeka ngemuva kwelikhaya lelikhulu.

Lelikhaya lonkhe laligegeletwe ngetintfo leticijile letingu 1.75-ngemamitha kuya etulu (tinyawo letisihlanu nema inchi layimfica) libondza lakhiwe kumbe ngeludzaka (lolwatiwa ngekutsi yi moduthudu), noma ngemhlanga (lowatiwa njenge lefago).

Lelibondza livalele sakhiwo lesime-ngekucija, kwentela kutsi lamakhaya lahlukene, lahlanganisa onkhe lacondzene kulabafati labehlukene bendvondza yinye, lakhiwe ngendlela yendingilizi. Phakatsi kwalamakhaya kanye nalamabondza lagegeletile kungatfolwa indzawo yekuphumulela (indlu levulekile lefulwe ngetjani), lapho khona bantfu bemaPedi bacitsa sikhatsi sabo sonkhe nabaye emakhaya.

Ngalinye likhaya linendzawo yekuphumulela phambili kwendlu lenkhulu yeguca, lapho tivakashi tibekwa khona, kanye nendzawo yekuphumulela lefihlekile ngemuva kwendlu lenkhulu yaguca, lesita emalunga akulelikhaya.

Sakhiwo/Kuma kwe Mmango

©Dr Peter Magubane

Leligama lelitsi kgoro, ngaphandle kwekusho lutfo lesi sakhiwo ngesakhiwo semmango wemaPedi, sasisetjentiselwa kuchaza lelibhilidi lemacala kanye nekuma kwetembusave. Kuhlangana kwalemiti lebeyingenani kuwo lamakhaya lachutjiwe kwakunakwe ngukhansela wemadvodza, lebekuvame kuhlanganela esakhiweni lebesivulele-nganhlanye setjani ngaphansi kwesihlahla lesikhulu. Kgoro usho khansela nendzawo-yekuhlanganyela.

Namuhla, bantfu labaningi labafuna kuphila ngendlela yesitayela yesimanje sebashiye lesitayela semabhilidi endingillizi ngoba batsandza lawa lasatikwele letindze, tindlu letifulelwe-ngetikotela-letipatalele.

Kuphocelelwa ngekusuka endzaweni kanye netikumu tekulungiselela tekulima nekufuya lokwafakwa nguhulumende sekufike ekutsenini labaningi labasha bahlali, kanye netindzawo tangaphandle letindzala letiningi, kufaka tindlu letakhiwe ngendlela yemona, letihlala imindeni lengabakahlobani nabomakhelwane babo.

Translated by Phindile Malotana