Mahae a Bapedi
Jwaloka Basotho le Batswana, Bapedi, pele ho bohanyapetsi, ba ne ba dula metseng e meholo e arotsweng ka dihlopha tsa dikgoro e neng e potapotile diqhoqhwana tsa malapa ho imatahantswe le lelapa labo ntate. Kgoro e nngwe le e nngwe e ne e na le sehlopha sa matlo, a ahilwe sebakeng se bohareng se kopanyang lepatlelo la dikopano, lesaka la dikgomo, mabitla le sekgutlwana se halalelang sa badimo.
Malapa a ne a lekanngwa ho ya ka ho hlahlamana ha oona. Mosadi e mong le e mong o ne a na le seotlwana se ruletsweng ka jwang seo e leng sa hae, se kopane le tsa ba bang ka letoto la diphalo tse bulehileng (lapa) mme di potapotilwe ke mabota a mobu. Mahareng e ne e le mokgoro (ngwako wa mollo), e leng sebaka se seholo se kwalletsweng se nang le leifo, bakeng sa ho pheha ha pula e na.
O qohollwa matlung a bodulo ka mekganya e potapotileng. Ditshiya tse entseng sedikadikwe, tse dimitara tse ka bang tse 3 ka bophara, di etsa thibella ya lerako le kahara lebota le ahuweng ka mobu. Dibalaka tsa marulelo a entseng motsullope di dula hodima ditshiya tsena. Marulelo a jwang a leketlileng ho feta bophara ba lebota la ntlo, ke oona a etsang mekganya (mathudi) eo. Matlwana a mang a manyane a ne a ba kamora matlo a maholo. Lehae le ne le potapotuwe ke lebota le bolelele ba dimitara tse 1.75 (5 feet 9 inches) le entsweng ka mobu (moduthudu) kapa ka lehlaka (lefago). Lerako lena le ne le dikanyeditse sebaka se bopehileng jwaloka kgutlotharo, hore mahae a fapaneng, a neng a kopane mme e le a basadi ba fapaneng ba monna a le mong, a etse ho kang sedikadikwe.
Pakeng tsa matlo le marako a potapotileng ho fumanwa mabala, moo Bapedi ba neng ba qeta boholo ba nako ya bona ha ba le lapeng. Lelapa le leng le le leng le ne le na le lebala le pepeneneng kapela ntlokgolo, moo baeti ba neng ba amohelwa le ho thabiswa teng, le lebala le ikgethileng leo e neng e le la ditho tsa lelapa feela.
Sebopeho sa Setjhaba
Lentswe lena kgoro, ntle le ho ba sesupo sa sebaka sena sebopehong sa setjhaba sa Bapedi, le ne le sebediswa ho hlalosa sebaka sa dipolotiki le molao. Kopano ya mahae a fapaneng malapeng a eketsehileng e ne e bolokwa ka tshepo ho banna ba lekgotla, eo hangata e neng e kopanela moahong o ikgethang o ruletsweng ka jwang tlasa sefate se seholo. Kgoro e ne e bolela lekgotla le sebaka sa kopano ka bobedi.
Kajeno, batho ba bangata ba batlang ho phela ka tsela ya sejwalejwale ba nyahladitse mokgwa wa ho aha matlo a tjhitja ka ho aha a kgutlonne-tsepa, a marulelo a paqameng a masenke. Ho falliswa ka mahahapa le ho ba le maano a boqhekanyetsi a temo a ileng a tliswa ke mmuso wa bohanyapetsi ho bakile bojaki bo bongatanyana bo botjha, mme le bo ka thoko ba kgale, bo be le matlo a entseng letoto, ao ho ona ho dulang malapa a sa amaneng le baahisane.
Translated by Maletsatsi Sejake