Tšweletšo ya Digaranate mo Afrika Borwa

Go feta mengwaga ye4 000 ye e fetilego, seenywa sa bogolo bja apola sa dipeu tše khubedu tša go phadima se ile sa tuma ka bogareng bja Asia le Persia (Iran). Se be se Bitšwa ‘apola ya dipeu’ (or Punica granatum ka Latin), garanate e ile ya phatlalala bohlabela le bodikela mo dileteng tša go oma le go fiša, tša India, Asia le Mediterranean ebile e ile ya tsebišwacgo Amerika ke bareki bja Sepeniše.
Garanete le ge e ka gola mo mehlare ye nnyane goba ye kgolo, e ba le letlalo la go tia la leather gomme go ya ka ya khalthiba e ka fapana go ka mebala – go tloga ka serolane le mmala wo khubedu le go ya go moperese. Arils tše khubedu (‘dipeu’) ka gare di ka lewa di le foreše, di ka dirwa todi goba šomišwago gomme letlalo le ka šomišwa ka gare ga Ayurvedic le dihlare tša ethic.
Seenywa ke mothopo wo mobotse wa antioxidants le oli ya peu ya garanate oli ya peu ke mothopo wa maemo wo mogolo wa esiti ya punicic (antioxidant, anti-inflammatory) gomme di šomišwa go diltlolo tša sefahlego tša tlhago le tlhokomelo ya letlalo.

Dipalopalo tša Tšweletšo tša Digaranate mo Afrika Borwa

©Louise Brodie

Tšweletšo ya digaranate mo Afrika Borwa e thomile fela mo mathomong a bo 2000 gomme e godile go fihla dihektare tše di bjetšwego tša go feta 930 ka 2018. Mathata a mathomo a ditlabakelo tša phetelelo ya malwetši (black spot) tša go tšwa dinageng tša ka ntle go tšwa India ka 2003 a ile a fenywa gomme ka 2005 intasteri digaranate mo Afrika Borwa e ile ya thoma go gola.
Tšweletšo ya garanate mo Afrika Borwa e tumile kudu kua Kapa Bodikela (80%) le dibjalo tše dingwe tše mmala mo lefelong la Orange River, Profense ya Limpopo le Borwa bja Kapa.
Gonabjale (2018) Afrika Borwa ke ye nngwe ya seripagarekgokolo se se golo (SH) yeo e fago mebaraka ya boditšhabatšhaba. Dinaga tša phadišano tše kgolo kaPeru (74 % of SH diromelwantle), Chili (14%) le Argentina (4%).
Go tšwa ka 2012 go ya go 2017, thomelontle ya digaranate e oketšegile ka 141%, eupša ka 2018 diromelwantledi theogile kudu (19%). Ka 2018 ke dimilione tše ka bago 1,17 fela tša cartons (3.8 kg units) tšeo di lego ka ntle, ge go bapišwa le dimilione tše 1,44 tša cartons tša 2017. Komelelo ye šoro ya 2017/2018 kmo Kapa Bodikela e hlotše theogo ye ya diyantle. Le ge e le gore digaranate di rata maemo a omilego, a borutho, tlhaelo ya meetse e hlola phokotšo ya dienywa le bogolo bja dienywa.
Mebaraka ya dithekontle ye meraro ya Afrika Borwa ya digaranate ke Yuropa, Middle East le UK. Magareng ga 2012 le 2018 diromelwantle tša Russia di oketšegile ka 105% mola diromelwantle tša Middle East di oketšegile ka 455%.
Afrika Borwa e raka digaranete kantle go tšwa go Israele fela, kudukudu mehuta ya ‘Wonderful’. Ditumelelano tša kgwebišano di iletša thekontle ya digaranate go tšwa go dinaga tša go swana le Spain le Italy moo mehuta ya godimo e tšweletšwago. Tše dingwe tša mehutahuta tša go swana le ‘Big Fool’ le ‘Kingdom’ di šetše di lekolwa (ka fase ga tumelelo) mo Afrika Borwa.
Dipalopalo tša packhouse tša palomoka ya tšweletšo ya Afrika Borwa ya digaranete a ke tsela ye latelago: palo ye ka bago 80% ya dithomantle, 11% e šomišwa ka nageng gomme 9% ke ditšhila. ‘Ditšhil’ gantši ke mašaledi le dikenywa tša go ba le malwetši, ga di kgone le go dira todi. Bontši bja dienywa tša ‘ditšhil’ di šomišwa go fepa dikgomo le dikolobe.
Diromelwantle tše kgolo tša digaranate tša mo Afrika Borwa ke Wonderful (68%), Herskovitz (14%) le Acco (10%). Kessari/Baghwa ke garanate ye rekišwago kudu mo Afrika Borwa ka ge boleng bja yona ga ba lekanela go romela kantle.
Bontši bja pšalo ya dibjalo tše mpsha tša digaranate mo Afrika Borwa di mo seleteng sa Limpopo fao 250 - 300 di beakanywa pšlo ka 2019. Dienywa tša go tšwa Limpopo di ka bunwa mafelelong a Janaware, tšeo di tla kgonago go fihlelela mebarakeng ya Seripagarekgokolo sa Borwa pele ga phadišano ya dienywa go tšwa dinageng tša go swana le Peru. Serapa se sefsa sa digaranate dirapa se na le dikhalthiba; di Wonderful le Acco. Ka Kapa Bodikela, pšalo ya ‘Angel Red’ (khalthiba ya Amerika) e a oketšega.

Go Godiša Digaranate

©Marinda Louw

Digaranate di rata maemo a Metithereniene - marega a go tonya le dilemo tša go fiša. E huetšwa phefo le tšhwaane. Boemo bja boso bja monola bo na le seabe go malwetši a difankase.
Mehlare e hloka go swgwa le go holega go tšwa go nošetšo le go fokotša ga dienywa tša dihlopha ka morago ga dikenywa tše di beilwego. (Dikenywa tše di beilwego ke ge dikenywa tše mpsha e thoma go tšea sebopego ka morago ga khukhušo.)
Digaranate di swanetše go šireletšwa kgahlanong le disenyi (false codling moth, aphids, mealybug, scale, thrips, mites, whitefly, nematodes) le malwetši.
Ditaba tša lešoko di ka akaretša, tlhahlamollo ya ka gare, palega ya dikenywa, dikgobalo le tshenyego ya dienywa.
Mehlare ya digaranate e gola le go enya dikenyo go feta mengwaga ye 30. Peakanyo ya maleba, peakanyo ya mmu, ditshepedišo tša nošetšo le kgetho ya khalthiba di a nyakega pele go hloma serapa sa digaranata. Dikgwebo tš tšweletšo di hloka mekgwa ya temo ye kgethegilego le gomme di dirwa ke batšweletši bao ba tsebago.
Batšweletši ba digaranate ba Mokgatlo wa Afrika Borwa (POMASA) e hlomilwe ka 2009, le go kgotlaganya mešongwana ya tshedimošo magareng ga batšweletši bja digaranate, basepediši, batho ba papatšo, neseri le banyakišiši mo Afrika Borwa.

Ditšhitišo tša go Bjala Digaranate

Go godiša digaranate mo Afrika Borwa e ka laolwa ke hwetšagala le boleng bja meetse, klimate mo mafelong a mangwe le tlhokego ya tsebo le bokgoni ya balemi ba bafsa. Dinyakišišo tša go feta tše kaone ka ga mekgwa ya taolo ya disenyi le malwetši, dikhalthiba tše mpsha le theknolotši ye kaonafaditšwego ya go swana le le mehutahuta ya mabenkele kgethegilego le dikhemikhale tše di ngwadišitšwego di tla oketša bokgoni bja diromelwantle tša digaranate tša Afrika Borwa.

Translated by Lebogang Sewela