Go na le kamano magareng ga boitekanelo bja mmu le go bjala dibjalo tša maphelo a botse, gwa hlaloša Alan Rosenberg ka pukung ya gagwe Global Health in Crisis - the answer lies in the soil.
Lebaka la gore: Ge mmu o na le maemo a godimo, dibjalo di ka se itemogele disenyi gammogo le bošoro bja malwetši. Ka mantšu a mangwe, boitekanelo bja mmu, bo dira gore dibjalo di gole ebile di phele gabotse. Ka fao, malwetši le disenyi di laetša gore bophelo bja mmu bo a fokola.
Maphelo a Dibjalo
Kamano magareng ga maphelo a dibjalo le boitekanelo bja mmu e tšweleditšwe ke biologist ya Fora, Francis Chaboussou. Chaboussou o hlamile teori ya trophobiosis yeo e bolelago gore sesenyi se ja sebjalo sa go phela gabotse.
Disenyi di atlego ka moo go na lego meetse a go bolokega a swikiri, diaminoesiti le diminerale tša dibjalo. Dibjalo tše di itekanetšego di na le metabolism ya mafolofolo ka moo diswikiri le diaminoesiti le diminerale ka gare ga disele a dirišwa ka kelo ya go swana le ka moo di dirilwego. Sebjalo sa diela, ka fao, ga se na le tsenelelo go dilo tše, gomme disenyi ga di kgone go diriša bjalo ka sustenance le go oketše.
Tirišo ya dikhemikhale go tshwenya metabolism ya dibjalo e be tekodišišo ya protein e theoga e be go ba le popego ya diaminoesiti tšeo di dirago gore dibjalo di goge disenyi. Gape, tlaleletšo ya naetrotšene ka feletša e bopa diaminoesiti tšeo di tšweletšwago kudu.
Go bohlokwa gore nepo e tloge go phepo ya dibjalo gomme e be go phepo ya mmung. Phepo ya mmu ya maleba e tla oketša dimaekropo mmung tšeo di tla kaonafatšago monono wa mmu, go ba gona ga phepo, le go hwetšagalo ya meetse.
Pono ye e thekga ke phatlaltšo ya Yunibesithi ya California, Managing for Soil Health Can Suppress Pests. Phatlalatšo boletše gore ‘go laola maphelo a mmu go ka ba karolo ye bohlokwa ya go laola disenyi.
Maphelo a Botse a Mmu
Mmu o itekanetše ge biologocal, dikhemikhale, le mabaka a le botse - mabaka a khuetšana. Go fa mohlala, popego ya mmu e ka hloleg tahlego ya naetrotšene, le mabaka a dikhemikhale. Nitrate (mohuta wa naetrotšene) ke denitrified gomme o tla lahlega ka sebopego sa gase ya naetrotšene (N2). Ge dibjalo di le ka tlase ga kgatelelo ka baka la maemo a mmu (dikomelelo, pH, tlhaelo ya phepo, kgohlagano ya mmu, bjalobjalo). Twantšho ya tšona go disenyi le malwetši e a fokotšega.
Dibola tša mmung ke motheo wa mmu wo itekanetšego. Mmu wo humilego, wa manyoro o na le mehutahuta ya diphedinyana tša mmung tšeo di thušago go tlhahlamoll dibola le tokollo ya phepo yeo e lego gona go dibjalo.
Microorganisms ka mmung e ka hola dibjalo ka mekgwa ya go fapafapana. Pakteria tše Itšego, go swana le Bacillus, di ka ntšha dianthipayothiki tšeo di ka šireletšago dibjalo go malwetši mola tše dingwe di hlohleletša go mela ga medu ya dibjalo. Dibokwana tša fase di fokotša kgohlagano ya mmu mola difankase tša mycorrhizal di thuša ka kaonafatšo ya tšhomišo ya phosphorus.
Kgato ya mathomo ya go netefatša gore dibjalo di a atlega ke go netefatša mobu wa go itekanya ka go tšhela manyoro a tlhago (manyoro, khupetšo ya go bjala dibjalo tše di šireletšago mmu, bjalobjalo). Go thekga dimaekropo tša mmu.
Dilaetši Tša Boitekanelo Bja Mmu
Dbjalo tše phetšego gabotse ke taetšo ya mmu wa go phela gabotse. Mmu wo phetšego gabotse o thekga palo ye kgolo ya dimaekropo tša mmu. Se se akaretša dibokwana le bophelo bjo bongwe bja mmu.
Kgogolego ya mobu le popego ya legogo mo bokagodimong bja mmu morago ga pšalo go bontšha gore go na le selo se sengwe se phošagetšego ka mmu le gore phepo e timetše goba ga e gona go dibjalo.
Translated by Lebogang Sewela