Dibjalo tša ka Richtersveld

Semaka sa Tikologo

©Roger DelaHarpe

Richtersveld ke tikologo ya go makatša yeo e tsentšhago monagano mello, le dimela tše di sego tša go tlwaelega tšeo di gogelago ba go lebelela tša go mama go tšwa lefaseng ka moka. Ge ke be ke le ka mo lefelong leo, ke kopane le batsibi badimela ba babedi ba go tšwa Jeremane bao ba bego ba beakanya leeto la bona mengwaga ye mentšhi. Go bolela nnete, ba be ba ikemišeditše ka botlalo ka lesolo le la bona gomme ba be sa kgone go fihla lethabo la bona.
Gomme ke nna le nnete ya gore ba be ba sa nyama. Ka Richtersveld, mehuta ya diphedi tša dibjalo tša go thunya e badilwe ka lefelong la sekwere sa metara ya 1. Ba lapa la Memsemb, goba vygie, e emetšwe gabotse, ka 50 go tšwa go palomoka ya 160 ya mehuta yeo e lego gona ka seleteng. Se ke se se botse ka leganata la go kgona palogare fela ya dimilimetara tše 68 tša pula ka ngwaga.

Bophelo bja Diphedi tša Tlhago tša go Swane

©Roger DelaHarpe

Le lengwe la mabaka a bophelo bja diphedi tša tlhago tša go se swane ke gore Richtersveld e beilwe ka lefelong la go fetogela le magareng ga lefelo la pula ya marega la Namaqualand le la lefelo la pula ya selemo la Nama-Karoo. Ka mafelong a mangwe lefelo le dikhilometara tše 10 goba 20 fela ka bophara, seo se fago go hlakana ka bogare bjo bo kgahlišago bja mehuta ya dibjalo.
Godimo ga moo, go na le mafelo a mararo a magolo a tiragalo ya setšhaba sa dibjalo le diphoofolo ka Richtersveld: lefelo le legolo la setšhaba sa dibjalo le diphoofolo ka Karoo ya tša go Mama, lefelo la setšhaba sa diphoofolo le dibjalo le le nnyane la ‘Leganata’(ka leboa le bohlabela) le dikarolwana tše di arogantšwego tša lefelo la setšhaba sa diphoofolo le dibjalo sa Fynbos (ka godimo ga mokgokološa ya thaba ya godimo). Gape go a hlokega go lemoga gore dithaba, tšeo di nago le go sepelela ka tseleng ya borwa-leboa, thibela malmokkies le maru a pula go tsenelela bokagare. Ka fao, mesekamo ye e lebanego le lewatle di hwetša pula ye ntšhi, mola mekgokološa yeo e lebanego le bagare bja naga (kudukudu ka karolong ya bohlabela) di omilenyana gomme di na le mehuta ye e amanago kudu le Nama-Karoo (go swana le dibjalo tša go hlaba tša go ba le maswi)

Go Hlamega ga Diphedi tše Mpšha

Maemo a ka moka a dira bontši bja ditlelaemete tše nnyane ka Richtersveld, gomme moedi o mongwe le o mongwe goba mopopotlo o ne go potela go itšego ga kopanyo ya pula, phefo, mabu, phišo le go hlagišwa. Ditlwealo tše tše di hlaotšwego di hlohleletša ‘go hlamega ga diphedi tše mpšha’ – tshepedišo ya hlamego ye mpšha moo mehuta ya diphedi e amantšhago le maemo a tikologo ya yona go fihla ge e le ya moo ka tlhago go setšhaba sa yona sa botswadi.
Ka Richtersveld, tše dingwe tša dimela di na le mehuta ya diphedi ye e lego ya gona moo gomme di amantšhi ga botses go tikologo ya tšona ye e itšego, di hwetšwa fela ka moeding o motee goba ‘tikologong ye e sesane’.
Ge go le bjalo, go sa lebelelwe gore ke ye nnyane goba ye kgolo, tabakgolo ya go swana dibjalong ka moka tša Richtersveld ke go phela. Bjalo ka ge e laeditšwe ka godimo, bontšhi bja dibjalo di boloka meetse, e ka ba ka matlakalenga tšona, dithito goba ka ditho tša ka fase ka fase ga mabu, eupša bohlale bja diphedi tše tša go ikemišetša bo tšwela pele go feta ka moo.
Dibjalo tše dingwe di phela ka fase ga lefase ka botlalo, ka dithapo tše mmalwa tša go tšwela ka ntle santeng. Tše dingwe di gola ka bophaphathi go efoga phefo, le matlakala a sephara ao a swarago monola go tšwa mabung. Tše dingwe ba tšwa moriri a mo botse goba mebutlwa go swara marothodi a phoka. Tše dingwe di kgona go tswalela mašobana a tšona go thibela moyafatšo. Tše mmalwa di gola ka santeng, seo se rago gore di ntšha selo se se kgomarelago seose swarago le go tswalela llaga ya santa sefahlegong sa tšona, ka nepo ya go itšhireletša kgahlanong le dipula tša mabu.

Maano a Go Phela

©Shem Compion

Le ge e le gore bontšhi bja dibjalo ka Richtersveld ke tša mohlakamotala (yeo e sego ya go tlwaelega ka pula ya marega) gona le tše mmalwa tše di wišago matlakala ka selemo go fokotša tahlego ya meetse. Tše dingwe di phapošang letšatši ka dikgapetla tša tšona tše nnyane, goba ka go godiša lekwamati la go ba le motu, goba ka go boloka matlakala a kgale. Tše dingwe di ba nnyane kudu, go fokotša hlokego ya tšona ya methopo ye e sa hwetšagalego ga bonolo. Tše dingwe di gola fela ka dikhutlong le mangeng a maswika, go ba ka meriting ye e tonyago. Ka mantšu a mangwe, dibjalo tša ka Richtersveld di ithomela maano a tšona a go phela go-ya go-ile.
Ka moka ga yona, Richtersveld o boletšwe gore go na le dibjalo tša go mama tše 4849, e le gore 40% ya tšeo ga di hwetšwe felo tsoko. Bontšhi bja dibjalo tše gape di na le tšhomišo ya go dirišwa ke batho ba setlogo. Mehuta ye 70 ya diphedi tšeo di šomišwa ka lebaka la dijo (goba dijo tša lešokeng), tše 40 di na le tšhomišo ya dihlare le ditirišo tše dingwe, go swana le go dira thapo, sešepe le go gotša mollo. Gape go na le dibjalo tše mmalwa tše di hlolago go bona tša go se be tša nnete, tšeo di ka šomišwago mabakeng a bodumedi. Eupša o se sepele o latswa tša go mama – bontšhi bja tšona bo na le mpholo!
Go tlaleletša dibjalo ka moka tša go se tlawelege tšeo di pokelago ditoro tša phišo tša ditsebi tša dibjalo, Richtersveld gape e laetšwa ke palo ya dibjalo tše di tlwaelegilego tšeo di bilego tša go ketekwa ka seleteng.

Translated by Lawrence Ndou