Zwimela zwa Richtersveld

Nzulelo ine ya Mangadza ya Mupo

©Roger DelaHarpe

Nzulelo ya vhupo ya Richtersveld ine ya ḓisa mbonalo ine ya kunga,na zwimela zwi songo ḓoweleyaho, zwine zwa kunga vhane vha vha vha tshi khou zwi lavhelesa u mona na shango. Musi ndi henengei, ndo ṱangana na vhathu vhavhili vho no bva Germany vhane ndi kale vha tshi khou ṱoḓa u ṱanga holu lwendo lwa minwaha.
Wo vha u tshi tou zwi vhona uri vha na dakalo ḽa u ḓi wana vha hafha na hone vho ḓa vho ḓi lugisela.
Na hone ndi na vhuṱanzi ha uri avho ngo khakhiswa. Kha ḽa Richtersveld, hono wanala zwimela zwine zwa swika 360 fhethu hune ha tou vha 3601 square kilometre.
Muṱa wa Memsemb, kana vygie, ndi yone ine ya imelelwa zwavhuḓi, hune havha na dza 50 kha dza160 dzine dza vha hone kha vhupo. Hezwo ndi zwavhuḓi kha soga ḽine ḽa wana mvula ine yavha 68 mm.

Zwine zwi sa Fanele Zwimela Zwine zwa Tamiwa

©Roger de la Harpe

Inwe ya mbuno ya usa fanela zwimela ndi ya uri Richtersveld yo dzula vhukati ha fhethu hune ha na mvula dza vhuria na dza tshilimo dza Nama-Karoo. Kha vhunwe vhupo hafha fhethu ho vulea 10 kana 20 km, zwine zwa takadza zwinwe zwa zwimela.
U tshi nga engedza, huna dzi zwimela zwiraru zwihulwane kha ḽa Richtersveld: huna tshine tsha vha tshone tsha vhukati Karoo, havha na ṱhukhu ‘Desert’ Biome (kha vhubvaḓuvha na devhula) na ine ya ḓi khetha hune wa kona u vhona dzi thavha, dzine dza vha dzi tshi khou gidima vhubvaḓuvha uya vhukovhela, dza ima malmokkies makole a mvula a vala uri i si dzhene nga ngomu.
Zwino hafho hune havha ho lavhelesana na lwanzhe ndi hone hune ha wana mvula nnzhi ngeno nga ngomu kha phendela shango nga maanḓa kha devhula hu tshi vha ho oma ha kona uvha na tshaka dza Nama-Karoo (sa dzi euphorbias)

U Sikiwa ha Zwithu Zwiswa

©David Fleminger

Hedzi dzoṱhe nyimelo dzi sika u shanduka ha mutsho kha ḽa Richtersveld, na miedzi minwe na minwe na zwikwara na u ṱangana ha mvula, muya, mavu, mufhiso na u bvisela khagala.
Hezwi zwine zwa vha zwo ḓi khethulula zwi ṱuṱuwedza u sikiwa ha zwithu zwiswa-hune tshaka dzi a vha na nḓowelo dza hune dza dzula hone u swika dzi tshi bviswa hune dza bva hone kha vhabebi.
Kha ḽa Richtersveld, zwinwe zwa zwimela zwine zwa mangadza zwo no ḓowela hune zwa vha hone, zwi ya kona u wanala kha kusi kuthihi kana fhethu ho vuleaho.
Naho zwo ralo, kana tshimela tsho tou hula kana ndi tshiṱuku tshi ya kona u tshila hafha Richtersveld. Sa zwe zwa ambiwa nnṱha, vhunzhi ha zwimela hezwi zwi ya kona u ḓi vhetshela madi, kana kha, tsinde kana fhasi ha mavu, fhedzi hezwi zwithu zwi yay a phanda zwa fhirisa hafha. Zwinwe zwi mela ndi zwa ḓakani fhedzi, hune ha tou vha na zwiṱuku zwisekene zwine zwa vha zwi tshi khou bva shangoni.
Zwinwe zwimela zwo lala zwi tshi khou shavha muya, zwa vha na maṱari o vuleaho zwine zwa dzhia vhutshilo ubva fhasi. Zwinwe zwi amela mavhudzi zwi tshi khou itela u dzhia nwando, zwinwe zwi ya kona u vala mabuli zwi tshi khou shavha mufhiso. Dzinwe ṱhukhu ndi psammophorous, zwine zwa amba zwine zwa nukha zwa kona u kunga dzinwe dzi leyara dza mavu, zwi tshi khou itela uḓi tsireledza kha muṱavha.

Nḓila dza u Tshila

©Shem Compion

Naho huna uri zwimela zwinzhi kha ḽa Richtersveld zwi tshi dzula zwo dalafhala (zwine azwo ngo ḓoweleya kha fhethu hune hana mvula dza vhuria fhedzi dzine dza vha uri ndi dza khalanwaha) huna dzinwe ṱhukhu dzine dzi ya laṱa maṱari adzo tshilimo dzi tshi khou fhungudza u fhelelwa nga maḓi. Zwinwe zwi shanduka hune dza vha dzo sedza hone, kana nga u tou vha na zwine zwa hula khawo kana nga u vusuludzwa nga maṱari maswa. Zwinwe zwi mela kha matombo, zwi tshi khou ṱoḓa u dzula kha mirunzi nga inwe nḓila hezwi zwimela zwina nḓila yazwo ya u kona u dzula zwi tshi kho tshila.
Nga u angarada, Richtersveld hupfi huna zwimela zwine zwa kona u tshila zwo no swika 4849, 40% ya hone azwi wanali hunwe fhethu kha ḽifhasi. Vhunzh ha hezwi zwimela zwi ya shumiswa kha zwithu zwinzhi na kha zwithu zwa mvelo. Tshaka dzo no swika 70 dzi ya shumiswa na kha zwiḽiwa (zwiḽiwa zwa ḓaka) zwa 40 zwa shuma na kha u lafha, zwa 54 zwa ḓi vha na munwe mushumo une wa vhonala, sa wa u ita dzi thambo, u ita zwisibe na khuni.
Hu dovha ha vha na zwinwe zwo vhalaho zwine zwa vha zwa hallucinogenic, zwine tshinwe tshifhinga zwa shumiswa kha vhurereli, fhedzi a u faneli u tshimbila u tshi khou muṋa hezwi zwimela zwinwe zwa hone zwi ya vhulaya! U tshi nga engedza zwoṱhe zwine zwa mangadza nga zwimela zwine zwa konḓa zwi khakhisa muḽoro wa vhulwadze Richtersveld hu dovha ha ṱaluswa nga zwithu zwo vhalaho zwa zwimela zwine zwono vha mashakanḓila a vhupo honovho.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe